|
|
|
|
Δημήτρης Γιαννόπουλος - Ανδρέας Ήλιος
Σύντομη εισαγωγή στην εργογραφία του Νίκου Σκαλκώτα
Σελ 21Σημειώσεις[1] Ιωάννης Γεωργίου Παπαϊωάννου (1915-2000): προσωπικός φίλος, ερευνητής και βιογράφος του Σκαλκώτα.
[2] Στην σελ.162 του: Γ.Γ.Παπαϊωάννου, «Η Εικοσαετηρίδα του Νίκου Σκαλκώτα, (Ανάτυπο Εκ Του ΙΕ/1969 Τόμου του Αρχείου Ευβοϊκών Μελετών)», 1969, περιλαμβάνονται 143 έργα. [3] John Thornley, Skalkottas-The New Grove Dictionary of Music and Musicians, 2001, σελ. 468-469.
[4] Peter Gradenwitz, “Arnold Schönberg und seine Meisterschüler, 1925-1933”, ©Paul Zsolnay, Βιέννη 1998, σελ.179. Τα πρώτα του έργα, τα περισσότερα από τα έργα που έγραψε στο Βερολίνο καθώς και κάποια από αυτά που έγραψε στην Αθήνα είναι σήμερα χαμένα Ενδεικτικό είναι το γεγονός ότι εγκαταλείποντας το Βερολίνο το 1933 άφησε πίσω όλα του τα χειρόγραφα τα οποία η Mathilde Temko πούλησε.
[5] Βασισμένη κυρίως σε ανασκόπηση συγγραμμάτων και άρθρων, χωρίς αναφορά στους σημαντικότατους κύκλους τραγουδιών και έργων για πιάνο, χάριν συντομίας. Στο τέλος του κυρίως κειμένου παρατίθεται σύντομος κατάλογος έργων, εφοδιασμένος με links.
[6] Αν και το γεγονός της έλλειψης δωδεκαφθογγικού ρεπερτορίου από τα προγράμματα συναυλιών αποδίδεται συνήθως στην μειωμένη ζήτηση εισιτηρίων για τέτοιου είδους μουσική, υφίσταται και ένας ακόμα σημαντικός λόγος αντιπαραγωγικότητας που αφορά στους οργανοπαίχτες αφού για να παιχτούν τέτοια έργα έχει παρατηρηθεί ότι χρειάζεται ένας μεγάλος αριθμός από πρόβες, ακόμη και για ορχήστρες ή σολίστες πρώτου επιπέδου.
[7] Judit Alsmeier, «Komponieren mit Tönen: Nikos Skalkottas und Schönbergs "Komposition mit zwölf Tönen», Saarbrücken, Pfau, 2001, σελ.87,88, τα περισσότερα εντούτοις από τα έργα του Βερολίνου είναι σήμερα χαμένα.
[8] Γ.Γ.Παπαϊωάννου, «Νίκος Σκαλκώτας, μία προσπάθεια είσδυσης στο μαγικό κόσμο της δημιουργίας του», Παπαγρηγορίου-Νάκας, Αθήνα 2004, για το δωδεκάφθογγο σύστημα του Arnold Schönberg τόμος Α’ σελ. 213, για το δωδεκάφθογγο σύστημα του Σκαλκώτα, τόμος Α’ σελ. 221 κ. εξ. Επίσης, Judit Alsmeier, «Komponieren mit Tönen: Nikos Skalkottas und Schönbergs "Komposition mit zwölf Tönen», Saarbrücken, Pfau, 2001, για το δωδεκάφθογγο σύστημα του Schönberg σελ. 21,48-77, και για το δωδεκάφθογγο σύστημα του Σκαλκώτα σελ. 104-268. Ο Σκαλκώτας αναπτύσσει περισσότερες από μία σειρές ενώ ο Schönberg επιμένει στη χρήση μόνο μίας. Στη σκαλκώτια σειραϊκή εκδοχή οι σειρές αντιμετωπίζονται περίπου όπως στη μία σειρά οι δώδεκα φθόγγοι.
[9] Βλ. Judit Alsmeier, «Komponieren mit Tönen: Nikos Skalkottas und Schönbergs "Komposition mit zwölf Tönen», Saarbrücken, Pfau, 2001, σελ. 200 κ.εξ. .
[10] Την περίοδο 1938-1945 κατά την οποία παρήγαγε ένα εξαιρετικά μεγάλο μέρος του συνόλου των έργων του, περίπου το 1/3 αφορά σε έργα ατονικά και τα 2/3 σε δωδεκαφθογγικά.
[11] Μετά το θάνατο του Ferrucio Busoni τον Ιούλιο του 1924 προέκυψε ζήτημα πλήρωσης του καινού που δημιουργήθηκε, αφού σαν κεφαλή της master τάξης σύνθεσης στην Peussische Akademie der Künste του Βερολίνου, ο Busoni, προήγαγε τη μουσική ζωή της πόλης σε βαθμό που να θεωρείται μία από τις αιχμές της μουσικής πρωτοπορίας. Σοβαρός και μετρημένος σαν χαρακτήρας, ο καθηγητής Arnold Schönberg (1874-1951) έχει μέχρι τότε εισάγει την καινοτομία του σειραϊσμού και φέρει επανάσταση στο χώρο της δυτικής μουσικής παράδοσης, καταργώντας την ηγεμονία της τονικής (και της δεσπόζουσας) και δίνοντας πλήρη ισοτιμία και ανεξαρτησία στους δώδεκα φθόγγους· τη χρωματική αυτή γλώσσα εφοδιάζει με αυστηρούς κανόνες σύνθεσης σε ένα καινούργιο σύστημα που ονομάστηκε δωδεκαφθογγικό ή σειραϊκό, αφού η ανάπτυξη βασίζεται σε μία σειρά από δώδεκα φθόγγους στην οποία συμμετέχουν και οι δώδεκα υπαρκτοί φθόγγοι . Από τους μαθητές του της Βιέννης αναδείχτηκαν αξιόλογοι συνθέτες με πιο διάσημους τους Alban Berg (1885-1935) και Anton von Webern (1883-1945). Τον Ιανουάριο του 1926 ο Schönberg εγκαθίσταται στη Γερμανική πρωτεύουσα και διαδέχεται τον Busoni. Από την τάξη του αποφοίτησαν αξιόλογοι μουσικοί, μεταξύ των οποίων και ο Νικόλαος Σκαλκώτας. Βλ. Peter Gradenwitz, “Arnold Schönberg und seine Meisterschüler, 1925-1933”, ©Paul Zsolnay Verlag, Βιέννη 1998, εσώφυλλο, σελ.169 κ.εξ..
[12] Ο Arnold Schönberg αποφαίνεται ότι ο Σκαλκώτας ήταν ένας από τους πιο ταλαντούχους μαθητές του στο βιβλίο του “Style and Idea”, New York, Philosophical Library, Incorporated, January 1950, (Paris: Buchet/Chastel, c1977, selected writings edited by Leonard Stein, New York, St.Martins Press, 1975, Reprint 1st. pbk. ed. with rev. London : Faber and Faber, 1984, Selected Writings, University of California Press, Berkely, 1984). Βλ. και Γ.Παπαϊωάννου, «Νίκος Σκαλκώτας, μία προσπάθεια είσδυσης στο μαγικό κόσμο της δημιουργίας του», Παπαγρηγορίου-Νάκας, ©1997, Αθήνα 2004 (τρίτομο, στα Ελληνικά), Α’ τόμος σελ.14. Αλλού τον κατατάσσει μέσα στους 10 σημαντικότερους μαθητές του.
[13] Γ.Γ.Παπαϊωάννου, «Η Εικοσαετηρίδα του Νίκου Σκαλκώτα, (Ανάτυπο Εκ Του ΙΕ/1969 Τόμου του Αρχείου Ευβοϊκών Μελετών)», 1969, σελ. 119-123.
[14] Τον ίδιο μήνα ο Schönberg μεταβαίνει στην Αμερική. [15]Εκδίδεται από Margun MP 7021, 25 χοροί, και εκδόσεις Γαλλικού Ινστιτούτου. Πρώτη, τεσσάρων χορών, ερμηνεία από την Ορχήστρα του Ωδείου Αθηνών, διευθ. Δ.Μητρόπουλος, 21 Jan 1934.
[16] Στιχουργός Χ.Έσπερας (Ευελπίδης). Παγκόσμια πρώτη Λονδίνο 18 Μαρτίου 1962. Margun MM 7114. [17] Margun MM 098, 099, 100.
[18] Δεκατρία εκ των συμφωνικών έργων του είναι κοντσέρτα. [19] Σήμερα διαθέτουμε ελλιπή τα χειρόγραφα των Σουϊτών για Δύο Πιάνα. Κατά μία εκδοχή το ίδιο χρονικό διάστημα είχε ξεκινήσει την ενορχήστρωση (1928,ΑΚ113) της Κρητικής Γιορτής του Μητρόπουλου. Κατά τον Παπαϊωάννου το έργο γράφτηκε το 1937 περίπου.
[20] Σώζεται. [21] Universal. [22] Βλ. Judit Alsmeier, «Komponieren mit Tönen: Nikos Skalkottas und Schönbergs "Komposition mit zwölf Tönen», Saarbrücken, Pfau, 2001. [23] Margun MP 7014.
[24] Παγ.πρ. Βερολίνο, 2 Ιουνίου 1931, διευθ. Schmidt. Έγραψε και ένα Οκτέτο, το 1929, για φλάουτο, κλαρινέτο, φαγγότο, τρομπέτα, τρομπόνι, πιάνο, βιολί και τσέλο, το οποίο σήμερα δεν σώζεται.
[25] John Thornley, Skalkottas, στο The New Grove Dictionary of Music and Musicians, δεύτερη έκδοση 2001, σελ. 466.
[26] Τα έργα που ενορχηστρώνονται πολύ λιτά (π.χ. με μια απλή συνοδεία πιάνου) με σκοπό να ολοκληρωθούν στο μέλλον, είναι πολλά. Μεταξύ αυτών, το κοντσέρτο για δύο βιολιά και το «Cycle Concert».
[27] Ο Νίκος Σκαλκώτας αποφοίτησε από το Ωδείο Αθηνών το 1920 με δίπλωμα βιολιού, χρυσό μετάλλιο και υποτροφία Συγγρού οπότε μετέβη στην ανώτατη σχολή μουσικής του Βερολίνου όπου μέχρι το 1923 συμμετείχε στην τάξη βιολιού του Willy Hess. Το 1923 στρέφεται αποκλειστικά στη σύνθεση υπό τους Robert Kahn, Paul Juon, Kurt Weill, Philipp Jarnach (1925-27) και Arnold Schönberg (1927-31). Στην σελ. 140 της εικοσαετηρίδας είναι γραμμένες δυο φράσεις που ο ίδιος ο Philipp Jarnach είχε πει στον Παπαϊωάννου σχετικά με τον Σκαλκώτα: «…Όταν άρχισε να μελετά μαζί μου, σε ηλικία μόλις 21 ετών, ο Σκαλκώτας ήξερε κιόλας τόσο τη δουλειά του σαν συνθέτης, που ένιωθα πως σχεδόν δεν είχα να του μάθω τίποτα … Σκεπτόμουν πολύ αργότερα τις διορθώσεις που του είχα υποδείξει στις παρτιτούρες που μου έφερνε, κι έβλεπα πως εκείνος είχε δίκιο και κι εγώ άδικο…»!
[28] Όπως αναφέρθηκε και παραπάνω αυτά τα δύο έργα είναι σήμερα χαμένα. [29] Βλ. Peter Gradenwitz, “Arnold Schönberg und seine Meisterschüler, 1925-1933”, Zsolnay, 1998, σελ.172. [30] Παγκόσμια πρώτη: Βερολίνο, 19 Ιουνίου 1929, Margun MP 7078.
[31] Παγκόσμια πρώτη: Αθήνα, 27 Νοεμβρίου 1930, χαμένο σήμερα. [32] Παγκόσμια πρώτη Αθήνα, 27 Νοεμβρίου 1930. Χαμένο και αυτό. Ο Παπαϊωάννου αναφέρει πως αυτό το Κουαρτέτο κάθε άλλο παρά εύκολο ήταν. [33] Margun MP 7066.
[34] Παγ.πρ.: Parrenin Qu., Λονδίνο, 13 Ιουλίου 1969, Universal. [35] Π. πρ. ΚΟΑ, διευθ. W.Goehr, 6 Νοεμβρίου 1952, αίθουσα Παρνασσός, Αθήνα, Universal Edition. [36] Ο Σκαλκώτας συμμετείχε σε κουαρτέτα εγχόρδων και σύνολα δωματίου τόσο στο Βερολίνο όσο και στην Αθήνα.
[37] Κατά το μεσοπόλεμο καταδικάστηκε σε κράτηση στις φυλακές Χαϊδαρίου ως ύποπτος για συμμετοχή στην ελληνική αντίσταση. Ανταπεξήλθε την περιπέτειά του αυτή με παροιμιώδη ψυχραιμία ενώ αφέθηκε ελεύθερος ενάμιση μήνα μετά. Η κατοχή δεν ανέκοψε τη συνθετική του δραστηριότητα. Ακόμη και όταν δεν διέθετε χαρτί γραφής λέγεται ότι χρησιμοποιούσε χαρτιά που προορίζονταν για το τύλιγμα του καπνού σε τσιγάρα.
[38] Από το 1938 έως το 1947, μετέγραψε για κουαρτέτο εννέα Ελληνικούς Χορούς (ΑΚ37), Universal (5 χοροί).
[39] Το αγαπημένο αυτό «δημοτικοφανές» τραγούδι του Παύλου Καρρέρ (1829-1896) αναφέρεται στον θάνατο ενός σεβαστού λεβεντόγερου που στα χρόνια της Ελληνικής Επανάστασης ήταν Κλέφτης και έφερε το όνομα Δήμος. Εδώ ο Thornley αποδίδει τον τίτλο «Ο Γερο-Δήμος» ως «The Old City» συγχέοντας το όνομα του γέροντος με τον πολιτικό δήμο. Δυστυχώς το λάθος έχει περάσει ακόμη και στην τελευταία δεύτερη έκδοση του New Grove Dictionary of Music and Musicians του 2001. Εξάλλου, από την παρτιτούρα που σώζεται σήμερα, λείπει η βιόλα.
[40] Παγκ. πρ.: BeromünsterRO, διευθ. Schmid, 30 Αυγούστου 1953, Ζυρίχη, έκδ. Universal.
[41] Περιλαμβάνει πέντε έργα: Quartet No 1 for Piano and Winds (1941-43,AK40, παγκόσμια πρώτη Bumberg 15 Jun 1968, Margun MM 068), Concertino for Oboe and Piano (1939,AK28, παγκ.πρ. Αλεξάνδρεια 1959, Margun MM 065), Sonata Concertante for Bassoon and Piano (1943,ΑΚ67, παγκ.πρ. Ivan Turcic-Γιάννης Παπαϊωάννου Αθήνα 1954, Margun MM 066), Concertino for Trumpet and Piano (1941-43,ΑΚ68, π.πρ. George Hadjinikos-Brian Gay Λονδίνο 1969, Margun MM 067), Quartet No 2 for Piano and Winds (1941-43,ΑΚ40α, π.πρ. Bamberg 15 Ιουνίου 1968, Margun MM 068). Το Cycle Concert επρόκειτο να ενορχηστρωθεί περαιτέρω από τον συνθέτη με εξαίρεση τη σονάτα για φαγκότο. Ο πρόωρος θάνατός του δεν το επέτρεψε. Υπάρχει, όμως, για το concertino για oboe μεταγραφή για όμποε και έγχορδα από τον P. Guarino. Το Concertino for Trumpet and Piano αποφασίστηκε να εκτελεστεί στο English Bach Festival (http://www.english-bachfestival.org.uk/) το 1969. Για την ερμηνεία του, η ιδρύτρια του φεστιβάλ Nina Lalandi προσέγγισε επτά διαφορετικούς τρομπετίστες μέχρι να δεχτεί να το εκτελέσει ο Brian Gay ο οποίος – σύμφωνα, πάντα, με τον Παπαϊωάννου - το ερμήνευσε απαράμιλλα. Το «Cycle Concert» μοιάζει με «μυθιστόρημα προσωπικών εμπειριών» και ο συνθέτης φαίνεται πως είχε κάποια στιγμή την ιδέα να εκτελεστεί ολόκληρο σε ένα κοντσέρτο. Ολόκληρο το «Cycle Concert» έχει εκτελεστεί αλλά και ηχογραφηθεί αρκετές φορές μέχρι σήμερα με πρώτη παγκόσμια εκτέλεση στο English Bach Festival στο Λονδίνο το 1969.
[42] Στα δύο κουαρτέτα του «Cycle Concert»: το πρώτο και το δεύτερο κουαρτέτα για πιάνο και πνευστά, συνδυάζει το πιάνο και με τα τρία όργανα που συμμετέχουν στα υπόλοιπα έργα του κύκλου: όμποε, τρομπέτα και φαγκότο. Ο Παπαϊωάννου αναφέρει πως αν και ο συνδυασμός των τριών πνευστών με πιάνο είναι ασυνήθιστος, έχει προηγούμενο στο χώρο της δυτικής μουσικής παράδοσης και φέρει ως παράδειγμα την Λειτουργία με Όργανο του Bach και την Μουσική Προσφορά.
[43] Ο Σκαλκώτας έτρεφε ιδιαίτερη εκτίμηση προς τον συνθέτη. [44] Γ.Γ.Παπαϊωάννου, «Νίκος Σκαλκώτας, μία προσπάθεια είσδυσης στο μαγικό κόσμο της δημιουργίας του», Παπαγρηγορίου-Νάκας, Αθήνα 2004, Α’ τόμος, σελ.400.
[45] Έργα γραμμένα με αυτή τη μέθοδο είναι και τα: Δεύτερη σονάτα για βιολί και πιάνο, Παραλλαγές πάνω σε ένα Ελληνικό λαϊκό θέμα, Κοντσέρτο για Κοντραμπάσο, Κοντσέρτο για βιολί και βιόλα και άλλα. [46] Γ.Γ. Παπαϊωάννου «…,μία προσπάθεια είσδυσης…», Α’ τόμος, σελ.246.
[47] Τα σωζόμενα συμφωνικά έργα του Σκαλκώτα είναι γραμμένα μεταξύ 1935-1949 και είναι τα: Ελληνικοί Χοροί, Ουβερτούρα «Η Επιστροφή του Οδυσσέα στην Πατρίδα του», μουσική υπόκρουση στο Παραμυθόδραμα-Με του Μαγιού τα Μάγια, 1η και 2η Συμφωνικές Σουίτες, το μπαλέτο Η Λυγερή και ο Χάρος, Κλασσική Συμφωνία για Ορχήστρα Πνευστών και ένας αριθμός από μπαλέτα πιο σημαντικό των οποίων είναι Η Θάλασσα. Επίσης υπάρχει ένα πολύ σημαντικό κομμάτι από συμφωνικά έργα που με τον αναπάντεχο θάνατο του συνθέτη έμειναν χωρίς ή με ημιτελή ενορχήστρωση.
[48] Ώριμο ατονικό έργο γραμμένο πριν τη γνωριμία με τον Schönberg. [49] Π.πρ. City of Birmingham S.Ο. M.Constant, 28 Απριλίου 1973, Λονδίνο, Margun MP 7022.
[50] Ενορχήστρωση 1946-9. Π.πρ. Μέρη 1, 4, 3, BBC SO Dorati, 31 Ιανουαρίου 1966, BBC Maida Vale Studios, Λονδίνο. Universal. Η σύνθεσή της, διακόπηκε από το θάνατο του συνθέτη, κατά την ενορχήστρωση του πέμπτου μέρους της: Andantino Con Variazioni. Όπως όλες οι Σουίτες για Ορχήστρα του Σκαλκώτα (1η, 2η και 3η) θα ήταν εξαμερής.
[51] Judit Alsmeier, «Komponieren mit Tönen: Nikos Skalkottas und Schönbergs "Komposition mit zwölf Tönen», Saarbrücken, Pfau, 2001, σελ.162.
[52] Το τέταρτο από τα έξι μέρη της 2ης Σουίτας. [53] Νίκος Χριστοδούλου, στο συνοδευτικό εγχειρίδιο του BIS CD-904, ©1997 και Wilhelm Furtwängler, «Μουσική και Λόγος», 1938, (p) Οκτώβριος 1954, στα Ελληνικά, PRINTA, 1998, σελ.30,124-125.
[54] Judit Alsmeier, «Komponieren mit Tönen…», Saarbrücken, Pfau, 2001, σελ.249. [55] Judit Alsmeier, «Komponieren mit Tönen…», σελ.123-127. [56] Σήμερα έχουν βρεθεί κάποια αποσπάσματα από το πρώτο χειρόγραφο του 1929.
[57] Η Τρίτη Σουίτα για Ορχήστρα (1945,ΑΚ4α) παραμένει άγνωστο αν τελικά γράφτηκε. Σώζονται οι τίτλοι από έξι μέρη της.
[58] Γ.Γ. Παπαϊωάννου «…,μία προσπάθεια είσδυσης…», Β’ τόμος, σελ.15. [59] Κατά τα δύο τελευταία έτη ολοκλήρωσε πολλά και μεγάλα έργα του, νεοκλασικά τονικά όσο και ατονικά. Τα ατονικά είναι η Συμφωνιέττα σε σι ύφεση, οι Τέσσερις Εικόνες, το Κοντσερτίνο για πιάνο σε ντο, το λαϊκό μπαλέτο Η Θάλασσα, το Παραμυθόδραμα - Με του Μαγιού τα Μάγια και διάφορα δωδεκαφθογγικά έργα μουσικής δωματίου. Νίκος Χριστοδούλου, 1997. Βλ. στο συνοδευτικό εγχειρίδιο του BIS CD-904, ©1997.
[60] Από πλευράς σύνθεσης οι 36 Χοροί συνιστούν ένα ενιαίο όλον, με εσωτερικό σύνδεσμο. Το αποτέλεσμα αυτό χτίστηκε με μία μέθοδο, θα λέγαμε, αναδρομικής ανάρτησης, όντας συνεκτικό και απόλυτα λειτουργικό. [61] Πιστεύεται, λοιπόν, πως δεν είναι καθόλου εκτός του πνεύματος του συνθέτη, οι χοροί να εκτελούνται και αποσπασματικά.
[62] Λαϊκή έκφραση που δεν είναι τίποτε άλλο παρά κοσμική προέκταση–συνέχεια της βαθιάς πνευματικής Ελληνοϊουδαϊκής μουσικής παράδοσης της Χριστιανικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, το δημοτικό τραγούδι δεν έχει να κάνει τόσο με τις μείζονες και ελάσσονες κλίμακες της κυβικής δυτικής μουσικής παράδοσης όσο με τους περίφημους τρόπους (Βλ. «Νησιώτικο και στεριανό τραγούδι» στο www.artslift.org) : πρώτο έως τέταρτο, βαρύ και πλάγιους, και τους συνθετικούς ήχους που προκύπτουν από τους οκτώ βασικούς.
[63] Το βασικό, λοιπόν, θέμα του κάθε χορού καθώς και τα μοτίβα του είναι μοναδικά και ανεπανάληπτα μέσα στο σύνολο των 36, δίνοντας μόνο συμβολική επαναληπτικότητα στη χρήση συγκεκριμένων τονικοτήτων μέσα στην προοδευτικότητα του συνόλου.
[64] Βλ. Δ. Μαζαράκη «Το Λαϊκό Κλαρίνο στην Ελλάδα», Γαλλικό Ινστιτούτο Αθηνών, 1959. [65] Βλ. Γεωργίου Πυραλεμίδη «Η διδασκαλία των Δημοτικών Τραγουδιών στην Εκπαίδευση», Ελεύθερο Βήμα (www.eleftherovima.gr).
[66] Βλ Wilhelm Furtwängler, «Μουσική και Λόγος», 1938, (p) Οκτώβριος 1954, στα Ελληνικά, PRINTA, 1998, σελ. 12-13 και 57, 126: Ο κορυφαίος αρχιμουσικός υποστηρίζει πως πρέπει «να διαφυλάξουμε τη θέση και το ρόλο του αυτοσχεδιασμού» αφού σε ένα έργο τέχνης δεν είναι όλα «έτοιμα». Εξάλλου, κατά τον Furtwängler, η καθαρή μουσική αντιπροσωπεύεται, πρωταρχικά, κύρια, αυθεντικά και απόλυτα από τη φόρμα «θέμα και παραλλαγές», στην οποία άλλωστε ο Beethoven κατά προτίμηση καταφεύγει στα τελευταία του έργα. Εμείς με τη σειρά μας υποψιαζόμαστε πως ο λαϊκός οργανοπαίχτης, κάθε άλλο παρά «παίζει», αυτοσχεδιάζοντας επί μακρόν και επαναληπτικά πάνω σε ένα σύντομο ή πιο μακρό θέμα. Η κύρια συστατική ουσία των 36 Χορών είναι η «ουσία» της μουσικής.
[67] Η ανάπτυξη βασίζεται στο σχήμα: «έκθεση-αντίθεση, ανάπτυξη μοτιβικής παραλλαγής». Βλ. Νίκος Χριστοδούλου, στο συνοδευτικό εγχειρίδιο του BIS CD-904, ©1997.
[68] Από το 1936 ξεκινά μία σειρά μεταγραφών διαφόρων χορών για κουαρτέτο εγχόρδων, για μεγάλη ορχήστρα πνευστών, για βιολί και πιάνο και για πιάνο σόλο. Το τελικό έργο με τον τίτλο «36 Ελληνικοί Χοροί» χειρόγραφε ο συνθέτης για ίδια χρήση το 1936. Πραγματοποιεί, όμως, δύο ακόμη χειρόγραφα τα οποία δώρισε στον Αντώνη Μπενάκη και το Δημήτρη Μητρόπουλο. Για πρώτη φορά οι τέσσερις πρώτοι χοροί τυπώνονται από το Γαλλικό Ινστιτούτο Αθηνών το 1948. Τον επόμενο χρόνο, ο συνθέτης, αναθεωρεί μεγάλο αριθμό των χορών. Από το προσωπικό , όμως, χειρόγραφό του δεν σώζεται ο πρώτος τόμος. Έτσι διαθέτουμε μόνο τις αναθεωρήσεις των σειρών ΙΙ και ΙΙΙ των χορών.
[69] Η μορφή του κοντσέρτου καθώς περιέχει δύο αντιτιθέμενους δομικούς φορείς, σόλο και ορχήστρα, απαιτεί μια συνθετική δεξιοτεχνία, για την οποία ο Σκαλκώτας ένιωθε προσωπικό δημιουργικό κίνητρο (Νίκος Χριστοδούλου, στο εγχειρίδιο του BIS CD-1364) .
[70] Σώζονται εννέα από τα ένδεκα που έγραψε: για πιάνο, δύο πιάνα, βιολί, δύο βιολιά, βιολί και βιόλα, κοντραμπάσο. Τα περισσότερα είναι κοντσέρτα για πιάνο: τέσσερα για πιάνο και ένα για δύο πιάνα. [71] Π.πρ.: P.Mathey, A.Knorre, διευθ. K.Mengelberg, Singakademie, Βερολίνο.
[72] Margun MP 7014. Είναι το πρώτο μεγάλο του κοντσέρτο που σώζεται. Γράφτηκε στο Βερολίνο τον καιρό που ανήκε στην τάξη του Schönberg.
[73] Το κοντσέρτο για πιάνο του Schönberg γράφτηκε το 1936 σε απλή σειριακή γραφή. Το κοντσέρτο του Σκαλκώτα φαίνεται ότι αντιμετωπίστηκε με σκεπτικισμό από τον Schönberg το 1931 εξαιτίας της χρήσης μιας ομάδας από αρκετές δωδεκάφθογγες σειρές και όχι μίας όπως ήταν η βασική αντίληψη του εισηγητή του σειραϊσμού. Ο Σκαλκώτας παρ’ όλ’ αυτά έμεινε σταθερός στην προσωπική του δωδεκάφθογγη μέθοδο, όπου γενικά μία ομάδα σειρών έχει θεματική υπόσταση (Νίκος Χριστοδούλου, στο εγχειρίδιο του BIS CD-1364).
[74] Το έργο εγκατέλειψε ο Σκαλκώτας στο Βερολίνο μαζί με τα υπόλοιπα έργα του. Ανακαλύφθηκε στο Βερολίνο και διασώθηκε από τον Γιώργο Χατζηνίκο. [75] Σ.Ο.Ρ. Βορ. Γερμανίας, Γ. Χατζηνίκος, διευθ. Scherchen, 12 Οκτωβρίου 1953, Αμβούργο. [76] Παγ.πρ. J.Blancard, J.Horneffer, Suisse Romand Orch., Baud-Bovy, Γενεύη, 15 Ιουνίου 1952. Universal.
[77] Πιάνο, 10 πνευστά και 4 κρουστά. Π.πρ.: Binns, Smalley, Rajna, διευθ. Χατζηνίκος, 7 Ιουλίου 1969, Λονδίνο (τρεις διαφορετικοί πιανίστες χρειάστηκε να μοιραστούν τα τρία μέρη του έργου. Ακόμα και για τα όργανα συνοδείας κάποιες φορές υπάρχουν οριακές απαιτήσεις). Margun MP 7062, μετ. πιάνο MP 7162A, Universal Edition
[78] Νίκος Χριστοδούλου, στο εγχειρίδιο του BIS CD-1364, σελ.14, «Υπάρχουν δύο πρωτεύουσες δωδεκάφθογγες σειρές. Υφίστανται επίσης και ορισμένες δευτερεύουσες σειρές ενώ πολύ συχνά εμφανίζονται άλλες ελεύθερες ομάδες δώδεκα φθόγγων, οι οποίες δεν λειτουργούν ως σειρές. Γενικά στο Σκαλκώτα, οι σειρές, συλλαμβάνονται και χρησιμοποιούνται θεματικά αποτελώντας θεματικούς και μοτιβικούς πυρήνες. Όλα τα κύρια θέματα στα τρία μέρη του έργου συνδέονται με τις δύο κύριες σειρές…», βασικό χαρακτηριστικό του έργου είναι η πολύπλευρη αμφισημία (σελ. 12-15).
[79] Π.πρ. Anna και Eva Lindal (εγγονές του συνθέτη), Σαμαλτάνος, Sirodeau, Παρίσι 1999. [80] Judit Alsmeier, «Komponieren mit Tönen…», σελ.173.
[81] Γ.Γ. Παπαϊωάννου «…,μία προσπάθεια είσδυσης…», Β’ τόμος, σελ. 49-50. [82] Π.πρ.: T.Varga, Σ.Ο.Ρ. βορείου Γερμανίας, διευθ. Gielen, 14 Μαΐου 1962, Αμβούργο. Universal.
[83] Ο Νίκος Χριστοδούλου στο εγχειρίδιο του BIS CD-904 αναφέρει: «…Οι σειρές εμφανίζονται και ως θεματικό υλικό – μελωδικά θέματα, αρμονική δομή, αντιστικτικές γραμμές. Αυτές οι θεματικές σειρές προσδίδουν στο έργο ένα εσωτερικό κυκλικό χαρακτήρα, όχι με επανεμφάνιση θεμάτων αλλά με μοτιβικές σχέσεις και μεταμορφώσεις…».
[84] Το ότι ήταν έξοχος βιολιστής έχει οπωσδήποτε σχέση με την εξαίρετη όσο και απαιτητική γραφή του για το σόλο όργανο σε κάθε κοντσέρτο του.
[85] Νίκος Χριστοδούλου, Κοντσέρτο για πιάνο και ορχήστρα αρ.1, στο BIS CD-1014, σελ.5. [86] Γ.Γ. Παπαϊωάννου «…,μία προσπάθεια είσδυσης…», Β’ τόμος, σελ. 82. [87] Το λιμπρέτο που ο Σκαλκώτας περίμενε δεν ήρθε ποτέ.
[88] 1944-45, ΑΚ5, παγκ.πρ. LSO-Dorati, 23 Ιουνίου 1969, Festival Hall, Λονδίνο, Margun MP 7023. Ο Σκαλκώτας γράφοντας το 1949 στον Γερμανό μουσικό Alex Thurneissen αναφέρει πως η εισαγωγή μπορεί να εκτελείται και σαν αυτοτελές συμφωνικό έργο.
[89] Judit Alsmeier, «Komponieren mit Tönen…», σελ.171. [90] Γ.Γ. Παπαϊωάννου «…,μία προσπάθεια είσδυσης…», Α’ τόμος, σελ. 72-73. [91] Γ.Γ. Παπαϊωάννου «…,μία προσπάθεια είσδυσης…», Α’ τόμος σελ.131.
[92] Ήδη από το 1926 ο Σκαλκώτας φαίνεται ότι είχε την ίδια αντίληψη περί της ενορχήστρωσης συμφωνικών έργων, Γ.Γ.Παπαϊωάννου, «Η Εικοσαετηρίδα του Νίκου Σκαλκώτα, (Ανάτυπο Εκ Του ΙΕ/1969 Τόμου του Αρχείου Ευβοϊκών Μελετών)», 1969, σελ. 127.
[93] Μεταξύ των πολλών εξαιρετικών έργων για πιάνο του Σκαλκώτα σώζεται και η μεταγραφή της Εισαγωγής, για δύο πιάνα (1949,ΑΚ5α, Margun MP 7104). Σαν μεταγραφή βρίσκεται μακριά από τα συνηθισμένα αφού πρόκειται για επαναδιαπραγμάτευση του έργου για δύο πιάνα με υψηλές τεχνικές απαιτήσεις.
[94] Πρόκειται για σκηνική μουσική με ορχήστρα, απαγγελία, τραγούδι και προαιρετικά: μπαλέτο και χορωδία. Παγκ.πρ. Α.Μandikian, M.Leighton, G.Barker, S.Kerhies, LPO-J.Pritchard, 30 Μαϊου 1961, Λονδίνο.
[95] Πατρίδα της μητέρας του συνθέτη. [96] John Thornley, Skalkottas-The New Grove Dictionary of Music and Musicians, 2001, σελ. 465.
[97] Βλ. και Γ.Γ.Παπαϊωάννου, «Η Εικοσαετηρίδα του Νίκου Σκαλκώτα, (Ανάτυπο Εκ Του ΙΕ/1969 Τόμου του Αρχείου Ευβοϊκών Μελετών)», 1969, σελ.126-132.
Πρβλ.
Νίκος Σκαλκώτας, Μαριορί μου (από τους Ελληνικούς Χορούς, για ορχήστρα δωματίου) * 100 χρόνια από τη γέννηση του Νίκου Σκαλκώτα * Iστοσελίδες για τον Νίκο Σκαλκώτα (Google)
