url : https://www.ellopos.gr/papaioannou.asp
[1] Sturm und Drang, «Θύελλα και ορμή» ή «Θύελλα και πάθος». Προδρομικό κίνημα του ρομαντισμού που εμφανίστηκε στη Γερμανία τη δεκαετία 1770-1780, ως αντίδραση στον «ξηρό» Διαφωτισμό. Οι συγγραφείς που ανήκαν στο κίνημα αυτό, μεταξύ των οποίων και οι Γκαίτε, Σίλλερ, Χέρντερ κ.ά., επαναστάτησαν ενάντια σε κάθε δογματισμό και κάθε παραδεδεγμένη αξία. Το κίνημα προσέδωσε μια νέα αξία στη φύση και την παράδοση. Ονομάστηκε έτσι από το θεατρικό έργο του Klinger. (σ.τ.μ.)
[2] Ἑλληνικὰ στὸ πρωτότυπο.
[3] Hamann Johann Georg (1730-1785). Γερμανός φιλόσοφος με μεγάλη επιρροή στον Χέρντερ και τον Γκαίτε. Εισήγαγε την ανατολική φιλολογία. «Αναρχικός του ευαγγελίου». Έργα του: Aesthica in Nuce, μια ραψωδία σε καβαλιστική πρόζα (1762), Οι σταυροφορίες του φιλολόγου (1762), Μετακριτική των καθαρολογιών τον καθαρού λόγου (1784). «Τιμώ τις στάχτες του, σαν τις στάχτες ενός προφήτη» (Χέρντερ). «Ο Χάμαν προετοιμάζει με τις πράξεις και τις χειρονομίες του το οπλοστάσιο του Κίρκεγκαρ» (Κλοσόφσκι). Περισσότερα για τον Χάμαν, τον Χέρντερ και τον γερμανικό ρομαντισμό βλ. στο βιβλίο του Isaih Berlin, Against the current, Oxford University Press, Οξφόρδη 1981. (Γ.Κ.)
[4] Saint Just, (Euvres (Έργα), Παρίσι 1946, σ. 157, 241.
[5] Dryden John (1631-1700). Άγγλος ποιητής και δραματικός συγγραφέας. Έγραψε πάνω από τριάντα θεατρικά έργα (δέκα τραγωδίες, δέκα κωμωδίες κ.λπ.). Ανάμεσα στις τραγωδίες τηv Κατάκτηση τηςΓρανάδας ή Αλμανζόρ και Αλμαχίντ, τον Άουρενγκ-Ζεμπ· όλα για την τιμή, τον Ντον Σεμπάστιαν, βασιλιά της Πορτογαλίας κλπ. Ο μοντέρνος γάμος και ο Ισπανός καλόγερος είναι μερικές από τις κωμωδίες του. Έγραψε επίσης πολλές ποιητικές συλλογές, μετέφρασε Θεόκριτο, Όμηρο, Λουκρήτιο, Οράτιο, Οβίδιο, Βοκκάκιο κ.λπ. Έγραψε βιογραφία του Πλουτάρχου και το Δοκίμιο για τη δραματική ποίηση, το πρώτο σημαντικό έργο κριτικής της Αγγλίας. Είχε τεράστια επιρροή τον 17ο και 18ο αιώνα. Ήταν οπαδός της κλασικής ποίησης, ενάντια στον υπερβολικό λυρισμό και τη μεγαλοστομία της εποχής. Oι σάτιρές του παραμένουν τα καλύτερα εργά του. (Γ.Κ.)
[6] Mendelssohn Moses (1729-1786). Γερμανός φιλόσοφος, εβραϊκής καταγωγής. Έγραψε: Φαίδων ή η αθανασία της ψυχής, σε τρεις διάλογους (1767),Ιερουσαλήμ (1785), Πρωινές ώρες ή μαθήματα πάνω στην ύπαρξη τον Θεού (1785). Ήταν φίλος του Λέσσινγκ και υπερασπιστής του Λάιμπνιτς και του Σπινόζα. (Γ.Κ.)
[7] Shelling, Philosophische Untersuchungen über das Wessen der mensch-lichen Freiheit (Φιλοσοφική έρευνα για την ουσία της ανθρώπινης ελευθερίας) 1809, SW, VII, Στουτγκάρδη και Άουγκσμπουργκ, 1860, σ. 345. Η εικόνα είναι ήδη αντιπροσωπευτική του «φανταστικού μουσείου» του ρομαντισμού. (Κ.Π.)
[8] «Θυελλώδης», δηλ. μέλος του κινήματος «Θύελλα και πάθος» (σ.τ.μ.)
[9] Pierre Louis Moreau de Maupertuis (1698-1759). Γάλλος γεωμέτρης και φιλόσοφος. Το 1737 είχε ήδη υποστηρίξει τη διαπλάτυνση της γης στο επίπεδο των πόλων μετά από αποστολή στον Πόλο και το Περού. Έγραψε Δοκίμιο κοσμολογίας (1751), Δοκίμιο ηθικής φιλοσοφίας, σύστημα της φύσεως (1751) κ.λπ. Για τη σύγκρουσή του με τον Koenig, καθηγητή της Φιλοσοφίας στη Χάγη, ο Βολταίρος, υπερασπιστής του Koenig, έγραψε τον Μικρομέγα και τη Διατριβή του δόκτωρα Ακακίου, γιατρού του Πάπα, όπου γελοιοποιεί τον Μωπερτυί. (Γ.Κ.)
[10] «Φύση που διαμορφώνει» (δηλ. η ζωή), φιλοσοφικός όρος που ο Σπινόζα αντιπαραθέτει στη natura naturata (τα ζώντα). Τους όρους αυτούς δανείστηκε από τον Κουζάνο και τον Τζιορντάνο Μπρούνο. (Γ.Κ.)
[11] Αναφέρεται από τον Ντίλτεϋ, Le Monde de l’ esprit (Ο κόσμος του πνεύματος), τομ. Ι, Παρίσι, 1947, σ. 32.
[12] Schelling, Ideen zu einer Philosophic der Natur (Ιδέες για μια φιλοσοφία της φύσης), 1797, SW II, Στουτγκάρδη και Άουγκσμπουργκ, 1857, σ. 40.
[13] ό.π., στο τέλος.
[14] Hegel, Theologische Jugendschriften, (Πρώιμα θεολογικά γραπτά), εκδ. Nohl, Mohr, Τύμπινγκεν, 1907, (εν συντομία θα αναφέρεται: Nohl), σ. 376.
[15] Ἑλληνικὰ στὸ κείμενο.
[16] Hegel, Nohl, σ. 248.
[17] Hegel, Dokumente zu Hegels Entwicklung (Ντοκουμέντο για την ανάπτυξη του Χέγκελ), εκδ. ό.π., σ. 324-325.
[18] Είναι καθ' εαυτήν και για τον εαυτό της συλλαμβάνεται. (σ.τ.μ.)
[19] Hegel, Nohl, σ. 374.
[20] Hegel, Nohl, σ. 243-244, 246, 368.
[21] Σύμφωνα με την έκφραση του Κασσίρερ: Das Erkenntnisproblem (To πρόβλημα της γνώσης) III, Cassirer, Βερολίνο, 1923, σ. 292.
[22] Κοινό εγχείρημα θεών και ανθρώπων (σ.τ.μ.)
[23] Hegel, Nohl, σ. 227.
[24] Dokumente zu Hegels Entwicklung, εκδ. ό.π., σ. 265.
[25] Hegel, Phänomenologie des Geistes (Φαινομενολογία του πνεύματος), εκδ. ό.π., σ. 176, 183, 258, 329.
[26] Εθικό πνεύμα (σ.τ.μ.)
[27] Dokumente zu Hegels Entwicklung, εκδ. ό.π., σ. 324-325.
[28] Υπονοεί τον γαλλικό λαό. (σ.τ.μ.)
[29] Phänomenologie des Geistes, εκδ. ό.π., σ. 258-259.
[30] ό.π., σ. 315, 331, 343, 355, 368, 415.
[31] ό.π., σ. 413, 472, 529.
[32] Προς Φιλιππησίους, Β', 6, 7. Εκεί βρίσκεται η πηγή της εγελιανής (και μαρξιανής) αντίληψης της Entäusserung (αλλοτρίωσης).
[33] Hegel, System der Philosophie (Σύστημα φιλοσοφίας) III, παρ. 569, SW Jubiläumausgabe (έκδοση για το ιωβηλαίο) 10, εκδ. ό.π., σ. 456.
[34] Η ενεστώσα έννοια (σ.τ.μ.)
[35] Hegel, Phanomenologie des Geistes, εκδ. όπ.π., σελ. 21,558,564.
[36] Αιώνιες αλήθειες (σ.τ.μ.)
[37] Hegel, Philosophic des Rechts (Φιλοσοφία του Δικαίου), παρ. 343, SW Jubilaumausgabe 7, σ. 447· Schriften zur Politik (Γραπτά για την πολιτική), Meiner, 1923, σ. 380-384· Die Venunft in der Geschichte (Ο Λόγος στην ιστορία), Meiner, 1955, σ. 80· Phänomenologie des Geistes, εκδ. ό.π., σ. 564.
[38] Hegel, Die Vernunft in der Geschichte, εκδ. ό.π., σ. 79, 92· Phänomenologie des Geistes, εκδ. ό.π., σ. 440.
[39] Hegel, Die Vernunft in der Geschichte, εκδ. ό.π., σ. 85, 99,102-104, 109.
[40] Schelling, System des transzendentalen Idealismus (Σύστημα υπερβατικού ιδεαλισμού), Meiner, Αμβούργο, 1957, σ. 263.
[41] Ο έρως των γεγονότων κατ' επέκταση η αποδοχή τους (σ.τ.μ.)
[42] Hegel, Die Vernunft in der Geschichte, εκδ. ό.π., σ. 48, 200· Philosophie des Rechts, εκδ. ό.π., Vorrede (Πρόλογος), σ. 35· Phänomenologie des Geistes, εκδ. ό.π., σ. 462-472.
[43] Ιδού η Ρόδος, ιδού και το πήδημα (σ.τ.μ.)
[44] Marx, Der achtzehnte Brumaire (Η 18η Μπρυμαίρ), W 8, Dietz, Βερολίνο, 1960, σ. 118.
[45] Το παγκόσμιο πνεύμα (σ.τ.μ.)
[46] La Hontan (Βαρώνος) (1666-1715). Γάλλος περιηγητής και ταξιδιώτης. Πήγε στον Καναδά (1683) όπου έμεινε για πολλά χρόνια. Έγραψε τον Διάλογο τον κ. Βαρόνου ντε Οντάν και ενός αγρίου της Αμερικής, όπου εκθειάζει την πρωτόγονη ζωή και κριτικάρει τη δυτική κοινωνία και πολιτισμό. (Γ.Κ.)
[47] Ο Παπαϊωάννου αναφέρεται στον Ρουσσώ και τον Lewis Henry Morgan (1818-1881). Αμερικανός εθνολόγος που τα έργα του, ειδικά για το σύστημα της συγγένειας και ιδιοκτησίας των Ινδιάνων, έγιναν πασίγνωστα από τις αναφορές του Ένγκελς, ειδικά στην Καταγωγή της Οικογένειας. Ο Μόργκαν έγραψε ανάμεσα στα άλλα: Systems of Consanguinity and Affinity of the Human Family (1871), Ancient Society (1877) κ.λπ. (Γ.Κ.)
[48] Engels, Der Ursprung derFamilie (Η καταγωγή της οικογένειας), W 21, Βερολίνο, 1960, σ. 95-97,171-172.
[49] Marx - Engels, Feuerbach (Φόϋερμπαχ), W 21, Dietz, Βερολίνο, σ. 287, 296 - 298· Ursprung der Familie, ό.π., σ. 97, 171.
[50] «Οίκοι εργασίας», όπου έκλειναν τους άπορους και «αλήτες» για να «αναμορφωθούν» μέσω της εργασίας την εποχή της πρωταρχικής συσσώρευσης και της πρώιμης βιομηχανικής επανάστασης στην Αγγλία. Για περισσότερα βλ. στο Κεφάλαιο του Μαρξ. (Γ.Κ.)
[51] Marx - Engels, Misère de la philosophie (Η αθλιότητα της φιλοσοφίας), W 4, Dietz, Βερολίνο, 1959, σ. 122· Die künftigen Ergebnisse der britischen Herrschaft in Indien (Τα μελλοντικά αποτελέσματα της βρετανικής κυριαρχίας στις Ινδίες), W 9, Dietz, Βερολίνο, 1960, σ. 220· Manifest der Kommunistischen Partei (To μανιφέστο του κομμουνιστικού κόμματος), W 4, Dietz, Βερολίνο, 1959, σ. 474· Die britische Herrschaft in Indien (Η βρετανική κυριαρχία στην Ινδία), Dietz, Βερολίνο, 1960, σ. 133· Erzwungene Emigration (Βίαιη μετανάστευση), κ.λπ., W 8, Dietz, Βερολίνο, 1960, σ. 544.
[52] Marx - Engels, Manifest der Kommunistischen Partei, εκδ. ό.π., σ. 462.
[53] Marx - Engels, Die deutsche Ideologie (Η γερμανική ιδεολογία), εκδ. ό.π., σ. 456.
[54] Marx, Misère de la philosophie, W 4, Dietz, Βερολίνο, 1959, σ. 140.
[55] Marx - Engels, Die deutsche Ideologie, εκδ. ό.π., σ. 19,50· Das Kapital (To Κεφάλαιο), τ. Ι, εκδ. ό.π., σ. 141.
[56] Staline, Les Questions du Leninisme (Ζητήματα Λενινισμού), Π, Παρίσι, 1947, σ. 257.
[57] Κοινωνιολογία των κυρίων (κυριάρχων) (σ.τ.μ.)
[58] Engels, Anti-Dühring (Αντι-Ντύρινγκ), Μόσχα, 1946, σ. 181, 221-223 (Verlag für Fremdsprache Literatur)· Αριστοτέλης, Πολιτικά, 1253, 34-40.
[59] Plehanof, Les Questions fondamentales du marxisme (Τα θεμελιώδη ζητήματα του μαρξισμού), Παρίσι, 1947, σ. 55.
[60] Trotski, Communisme et terrorisme (Κομμουνισμός και τρομοκρατία), Παρίσι, 1963, σ. 213, 215, 217. Στην κριτική του για τον Τρότσκι ο Κάουτσκυ (Von der Demokratie zur Staats-sklaverei, Από τη δημοκρατία στην κρατική δουλοκτησία, 1921, σ. 96), εξηγούσε τον προοδευτικό χαρακτήρα της δουλοκτητικής ή φεουδαλικής καταναγκαστικής εργασίας με το γεγονός ότι «επέτρεψε σε μια ολόκληρη τάξη ανθρώπων να αφιερωθούν στην επιστήμη»... Μπροστά σ' αυτή την «προοδευτική» δικαίωση της δουλείας και της δουλοπαροικίας, σκέφτεται κανείς τη νιτσεϊκή παραβολή: «Αν οι άνθρωποι θέλουν να κυνηγήσουν τον ίδιο τους το δαίμονα, ας χωθούν οι ίδιοι μέσα στους χοίρους...».
[61] Spengler, Le Declin de l’ Occident (Η παρακμή της Δύσης), Παρίσι, 1948, Εισαγωγή, 14, σ. 52-53.
