Ἔχουμε ‘παρακμάσει’ σὲ σχέση μὲ τὸν Βυζαντινὸ πολιτισμό;

Τὸ ἐρώτημα εἶναι παραπλανητικό, γιατὶ προϋποθέτει ὅτι ὁ σημερινὸς πολιτισμὸς τῆς Ὀρθοδοξίας δὲν εἶναι ὁ Βυζαντινός. Σωστὰ θὰ ρωτούσαμε: ὁ Βυζαντινὸς πολιτισμὸς ἔχει παρακμάσει σήμερα, βρίσκεται σὲ περίοδο παρακμῆς του; Γιατὶ πάντως συνεχίζεται καὶ δὲν παύει μὲ τὴν ἅλωση τῆς Πόλης. Ὁ Βυζαντινὸς πολιτισμὸς ὑφίσταται διαφόρων βαθμῶν καὶ διαστάσεων μεταμορφώσεις ἤδη μὲ τὴν ἱεραποστολή. Ἂν δεῖ κανεὶς μιὰ εἰκόνα τοῦ Πανσέληνου καὶ μία τοῦ Ρουμπλιώφ, καταλαβαίνει τὸν ἴδιο πολιτισμό, καὶ μαζὶ διαφορές. Οἱ συγκεκριμένες διαφορὲς ἀνήκουν στὸ κοινό τους, δὲν τὸ ἐπιβουλεύονται, ὁπότε μιλοῦμε γιὰ ἐπέκταση καὶ ἐμπλουτισμὸ τοῦ Βυζαντινοῦ πολιτισμοῦ καὶ σὲ ἄλλες διαστάσεις ἐκτὸς τῆς ἑλληνοβυζαντινῆς, ἑνωμένες μαζί της οὐσιωδῶς καὶ ἐσωτερικῶς. Ἔτσι μποροῦμε στὸ μέλλον νὰ ἔχουμε γερμανοβυζαντινὴ διάσταση, γαλλοβυζαντινή, κλπ., ὅπως στὸ παρελθὸν εἴχαμε ἰταλοβυζαντινὴ καὶ ἀκόμα σήμερα ἑλληνοβυζαντινὴ καὶ σλαβοβυζαντινή. Περιόδους κρίσης γνώρισε ὁ Βυζαντινὸς πολιτισμὸς καὶ παλαιότερα, γιὰ παράδειγμα τὴν ἐποχὴ τῆς εἰκονομαχίας. Σὲ τέτοια κρίση βρίσκεται σήμερα ἐπίσης, χωρὶς νὰ εἶναι καθόλου βέβαιο ὅτι θὰ τὴν ὑπερβεῖ, ὅπως δὲν ἦταν βέβαιο οὔτε στὸ παρελθόν. 

         Πρβλ. Ἡ δύσκολη καὶ πραγματικὴ ἀρχὴ τῆς ἐπαφῆς  * Σμέμαν, Η ζωή του κόσμου (ο χριστιανισμός δεν είναι θρησκεία)  * Η παπική αρρώστια κι εμείς : κείμενα Μεταλληνού, Καψάνη, Παΐσιου, Ζήση, Ρωμανίδη, Βλάχου, Αποστολόπουλου, Σμέμαν, Κόντογλου, Καλόμοιρου, Ράνσιμαν, Παπικά ντοκουμέντα