Ἂν ἀκόμα καὶ ἡ ἴδια ἡ πίστη κανονικὰ δὲν θὰ ἔπρεπε νὰ βρίσκεται στὸ σχολικὸ πρόγραμμα, γιατί μᾶς ἐμποδίζει μιὰ πολυπολιτισμικὴ διακυβέρνηση;

Ἡ πολυπολιτισμικότητα δὲν ἀναφέρεται μόνο οὔτε κυρίως σὲ σύνολα θεσμῶν, ἀλλὰ στὶς αἰτίες τους, δηλαδὴ στὴ συμβίωση ἀνθρώπων οἱ ὁποῖοι δὲν ἔχουν κοινὲς ἐμπειρίες καὶ ἐπιθυμίες, δὲν ἔχουν κοινὴ οὐσία στὴν ἱστορία καὶ τὸν πολιτισμό τους ἀλλὰ συνδέονται κυρίως μέσα ἀπὸ ὁρμὲς τὶς ὁποῖες ὁ ἄνθρωπος μοιράζεται μὲ τοὺς κατώτερους ζωϊκοὺς ὁργανισμούς, δηλαδὴ ἡ ‘κοινωνία’ κατευθύνεται ἀπὸ τὶς ὁρμὲς γιὰ αὐτοσυντήρηση καὶ ἰσχύ. Ἑπομένως ἡ πολυπολιτισμικότητα ἐμφανίζεται ὡς δυνατότητα ὅταν χαθεῖ ἡ ὁμοιογένεια τῶν κατοίκων ἑνὸς τόπου ὡς κοινὴ μετοχὴ σὲ πολιτισμικὰ ἐκφραζόμενη ἀλήθεια, καὶ ἡ δυνατότητα πραγματοποιεῖται ὅταν ἡ συγκατοίκηση παρατείνεται χωρὶς νὰ ἀφομοιώνονται τὰ ἑτερογενῆ, ἢ χωρὶς νὰ εἶναι κὰν ἀνοιχτὰ στὴν ἀφομοίωσή τους. Τότε, ἡ κοινωνία εἴτε διαλύεται, εἴτε ἐπιμένει στὴν συμβατικὴ συμβίωση ὁμάδων διαιρεμένων πολιτισμικὰ καὶ συνεργαζόμενων γιὰ τὴν κοινή τους βιολογικὴ αὐτοσυντήρηση, δηλαδὴ ὡς καθαρὸς συνεταιρισμὸς μιᾶς ἀποκτηνωμένης εὐφυΐας. Κύρια ἀπάντηση τῆς Ἐκκλησίας στὴν πολυπολιτισμικότητα δὲν εἶναι ἡ προσπάθεια γιὰ τὴν ὅποια ἐπιρροὴ στὴ διαμόρφωση τῆς κοινωνίας ὡς ἑταιρείας, καὶ ἂν δὲν ὑπάρχει τὸ κύριο ἢ ἂν δὲν ὑπερισχύει, τὰ ὑπόλοιπα διαφθείρονται ἀναλόγως. Ἡ Ἐκκλησία κατὰ κύριο λόγο ὑπάρχει καὶ ἐνεργεῖ ὡς αἰτία καὶ στὶς αἰτίες, ὄχι δευτερογενῶς καὶ στὰ δευτερογενῆ. Μιὰ Ἐκκλησία ποὺ μάχεται τὸν πολυπολιτισμὸ ἀνίκανη νὰ κρατάει καὶ νὰ γονιμοποιεῖ τὸν δικό της πολιτισμό, δὲν ἔχει πολιτισμό, οὔτε μάχεται πραγματικά, οὔτε βοηθάει κανένα. Ἂν ἡ Ἐκκλησία προτάσσει τὴν πολιτικο-διπλωματικὴ μάχη, εἶναι ἐπειδὴ ἔχει ἀποτύχει στὶς αἰτίες, καὶ ἀνίκανη νὰ μυεῖ τοὺς ἀνθρώπους, ἀνίκανη νὰ μαρτυρεῖ γιὰ τὴν ἀλήθεια, νοιώθει ἀπομονωμένη καὶ ἀπειλούμενη, ὥστε γίνεται ἐπίσης ἀπειλητική, ἔστω διὰ διπλωματικῆς καὶ ὄχι πολεμικῆς ἀπειλητικότητος.  

         Πρβλ. Ἡ δύσκολη καὶ πραγματικὴ ἀρχὴ τῆς ἐπαφῆς  * Σμέμαν, Η ζωή του κόσμου (ο χριστιανισμός δεν είναι θρησκεία)  * Η παπική αρρώστια κι εμείς : κείμενα Μεταλληνού, Καψάνη, Παΐσιου, Ζήση, Ρωμανίδη, Βλάχου, Αποστολόπουλου, Σμέμαν, Κόντογλου, Καλόμοιρου, Ράνσιμαν, Παπικά ντοκουμέντα