Η συμβολική πορεία του Γεώργιου Γεμιστού Πλήθωνα

url :  https://www.ellopos.gr/phil-sherrard-pletho.asp

9 Σελίδες

Σελ 3

Υπάρχει, ωστόσο, άλλη μια πλευρά σ’ αυτή την πορεία. Ενώ προέβλεπε την επικείμενη πτώση της Βυζαντινής αυτοκρατορίας, ο Γεμιστός, εν τούτοις, έλπιζε ότι ίσως ήταν δυνατό να διαφυλάξει στην Πελοπόννησο –το λίκνο, κατά την άποψή του, του Ελληνισμού– μια μικρή αλλά ζωτικής σημασίας περιοχή, μέσα στην οποία ο Ελληνισμός αυτός θα μπορούσε να επιζήσει, κατά μια πρακτική έννοια, και να προετοιμαστεί για το μέλλον. Ήταν γι’ αυτόν τον σκοπό που δημιούργησε το περίγραμμα μιας σειράς από μεταρρυθμίσεις οι οποίες συνεπάγονταν μια συνολική αλλαγή στην κοινωνική και οικονομική δομή της Πελοποννήσου. Ήταν γι’ αυτόν τον σκοπό, επίσης, που υπέδειξε το κτίσιμο ενός τείχους κατά μήκος του Ισθμού της Κορίνθου, για να κρατηθούν έξω οι επελαύνοντες Τούρκοι και ήταν, τέλος, γι’ αυτόν τον σκοπό που επεδίωξε μια πλήρη αναγέννηση και αναδημιουργία της θρησκευτικής ζωής του λαού του. Εδώ, πιθανόν, φτάνουμε σ’ αυτό που είναι το πιο σπουδαίο μέρος της σημασίας της πορείας του Γεμιστού. Κατανόησε, όσο λίγοι σύγχρονοι μεταρρυθμιστές φαίνεται να κατανοούν, ότι καμία μεταρρύθμιση, όσο μεγάλη και να είναι, δεν θα έχει από μόνη της το παραμικρό αποτέλεσμα στο τέλος, εκτός κι αν συνοδεύεται από μια αντίστοιχη αλλαγή στον θρησκευτικό προσανατολισμό. «Τα πάντα στην ανθρώπινη ζωή», είπε, «όσον αφορά το αν γίνονται με σωστό ή λάθος τρόπο, εξαρτώνται από τις θρησκευτικές μας πεποιθήσεις»[27]. Ωστόσο, σχετικά μ’ αυτό το ζήτημα των θρησκευτικών πεποιθήσεων, ο Πλήθων δεν στόχευε σε μεταρρύθμιση εντός της υπάρχουσας δομής του Χριστιανισμού. Προσέβλεπε σε μια μεταρρύθμιση μέσω της αναδιαμόρφωσης των θρησκευτικών παραδόσεων του αρχαίου κόσμου. Στο διάστημα της περιόδου 1438-1439 κατά το οποίο διέμεινε στη Φλωρεντία, αναφέρεται ότι είχε εκφράσει την πεποίθησή του πως τόσο ο Χριστιανισμός όσο και η μουσουλμανική πίστη σύντομα επρόκειτο να εκτοπιστούν από μια θρησκεία όχι πολύ διαφορετική από αυτή των αρχαίων Ελλήνων. Αλλά θα ήταν λάθος να δούμε τον Γεμιστό σαν έναν απ’ αυτούς τους ευκατάστατους ερασιτέχνες ακαδημαϊκούς που, επειδή δεν έχουν πραγματική θρησκευτική αντίληψη, γυρεύουν να την υποκαταστήσουν με μια κενή νοήματος λατρεία σε θεούς και θεές, που κατά κάποιο τρόπο πιστεύουν ότι έχουν κάποια σχέση με την αρχαία Ελλάδα. Η αναδιαμόρφωση της αρχαίας παράδοσης από τον Γεμιστό αντιπροσώπευε μια προσπάθεια να επαναδιακηρυχθούν συγκεκριμένες αρχές, οι οποίες θεωρούσε ότι είχαν εκτοπιστεί και επικαλυφθεί από τον Χριστιανισμό. Θεωρούσε τον εαυτό του ως τον διάδοχο των μεγάλων διδασκάλων του αρχαίου κόσμου, του Ζωροάστρη[28], του Πυθαγόρα[29], του Πλάτωνα και των νεοπλατωνιστών – για να αναφέρουμε μόνο μερικούς. Αυτοί ήταν οι κορυφαίοι σε μια παράδοση της οποίας ήταν ένας ταπεινός αντιπρόσωπος. Ο Πλήθων ήταν –αν όχι η πρώτη– μια από τις πρώτες μορφές που, κατά το τέλος των μεσαιωνικών χρόνων, επεδίωξε να βασίσει μια θρησκευτική αναγέννηση πάνω σε κάτι που ήταν ουσιαστικά μια πλατωνική και νεοπλατωνική παράδοση. Για να συλλάβει κανείς τη σημασία αυτού του εγχειρήματος –όπως επίσης και τη σημασία συγκεκριμένων απόψεων της σκέψης μεταγενέστερων συγγραφέων, όπως ο Γκαίτε[30], ο Μπλέικ[31] ή ο Νίτσε[32], για την τροποποίηση, τον εμπλουτισμό ή την εξαφάνιση του Χριστιανισμού– πρόσωπα και απόψεις θα πρέπει να τεθούν εντός της ευρύτερης ιστορικής προοπτικής των σχετικών παραδόσεων.

Ο ίδιος ο Γεμιστός θεωρούσε τον Πλάτωνα σαν τον άμεσο πνευματικό του διδάσκαλο και σε αναγνώριση αυτού του γεγονότος υιοθέτησε το επίθετο «Πλήθων», το οποίο θεωρούσε πως είναι μια πιο καθαρή μορφή του ονόματος του Πλάτωνα – και, όντως, ο Πλάτων είναι ένα κεντρικό πρόσωπο στην όλη διερεύνηση. Αλλά, αν και είναι ένα κεντρικό πρόσωπο, ο Πλάτων δεν είναι καθόλου μα καθόλου σαφής. Η φιλοσοφία του είναι πολύπλοκη και, κάποιες φορές, αντιφάσκουσα. Για τους σκοπούς μας, είναι αρκετό να αναφέρουμε δυο, μόνο, συγκρουόμενες απόψεις. Από τη μια πλευρά, υπάρχει ο δυϊστής Πλάτωνας, του οποίου ο δυϊσμός είναι ακραίας φύσης. Υπάρχει μια απόλυτη αντίθεση ανάμεσα στον κόσμο των ιδεών, που είναι καλός, και τον αισθητό κόσμο, που είναι διαβολικός. Ο κόσμος των Ιδεών, όπως και το υπέρτατο Αγαθό, είναι πλήρως αποστασιοποιημένος από τον αισθητό κόσμο – δεν έχει καμία επαφή μαζί του και κανένα ενδιαφέρον επίσης. Ο σκοπός της ζωής είναι η κάθαρση, ένας ασκητισμός, όπου η ψυχή σιγά σιγά ελευθερώνεται από το κορμί και παίρνει τη θέση της, και πάλι, στον ασώματο, και ποτέ μέλλοντα να ενσαρκωθεί, νοητό κόσμο. Εδώ, σ’ αυτή την πλευρά της σκέψης του Πλάτωνα, υπάρχει ένα αγεφύρωτο χάσμα ανάμεσα στον κόσμο των αισθήσεων, χωρίς καμία απολύτως αξία, και τον υπερβατικό κόσμο, όπου μόνο εκεί βρίσκεται η αυθεντική πραγματικότητα.

 

Προηγούμενη / Αρχική / Επόμενη σελίδα