Ντυμόν : Προτεσταντισμός και Ατομικισμός - Καλβίνος

Υπάρχει λοιπόν μεγαλύτερη συνέχεια ανάμεσα στους δύο τύπους ατομικισμού, απ' όση είχαμε υποθέσει στην αρχή· και αυτό έχει σαν συνέπεια ότι μια υποθετική άμεση μετάβαση από τον παραδοσιακό συνολισμό στο σύγχρονο ατομικισμό, μας φαίνεται τώρα πια όχι μόνο απίθανη, αλλά και αδύνατη.[3]

Η μετάβαση στο ενδοκόσμιο άτομο ή, αν μπορώ να το πω, ο προσηλυτισμός στην ενδοκοσμικότητα, έχει στον Καλβίνο σημαντικά παρεπόμενα. Σημειώσαμε την υποχώρηση των μυστικών (mystiques) και συγκινησιακών όψεων. Δεν απουσιάζουν εντελώς από τα γραπτά του Καλβίνου, αλλά η απουσία τους από το δόγμα του είναι θεαματική. Η ίδια η λύτρωση θεωρείται, από μια ξερά νομικίστικη άποψη, ως η επανόρθωση μιας προσβολής της τιμής του Θεού. Ο Χριστός είναι ο επικεφαλής της Εκκλησίας (αντί του πάπα), το παράδειγμα της χριστιανικής ζωής, και η σφραγίδα που πιστοποιεί τη γνησιότητα της Παλαιάς Διαθήκης. Η καθαυτό διδασκαλία του Χριστού δεν ήταν κατάλληλη για τη ρύθμιση μιας γήινης χριστιανικής πολιτείας και η επί του Όρους Ομιλία εξαφανίζεται πίσω απ' το Δεκάλογο. Η συμφωνία Θεού και Εκκλησίας αναπαράγει την παλαιά συμφωνία Θεού και Ισραήλ. Ο Σουαζύ επέμεινε στη μετάβαση από τη «χριστοκρατία» του Λούθηρου στη «νομοκρατία» ή τη «λογοκρατία» του Καλβίνου.

[3] Τα δύο μέρη του αρχικού μας παραδείγματος μπήκαν στην αρχή ξεχωριστά μεταξύ τους και ίσως φαίνονταν αντίθετα. Με δυο λόγια: η διάκριση συνολισμού/ατομικισμού προϋποθέτει έναν ενδοκόσμιο-ατομικισμό, ενώ στη διάκριση ενδοκόσμιο/εξωκόσμιο ο εξωκόσμιος πόλος δεν αντιτίθεται στο συνολισμό (τουλάχιστον με τον ίδιο τρόπο όπως ο ενδοκόσμιος πόλος). Πράγματι, ο εξωκόσμιος ατομικισμός είναι ιεραρχικά αντίθετος στο συνολισμό· ανώτερος απ' την κοινωνία, την αφήνει έτσι όπως είναι, ενώ ο ενδοκόσμιος ατομικισμός αρνιέται ή καταστρέφει τη συνολιστική κοινωνία και την αντικαθιστά (ή λέει ότι το κάνει). Η συνέχεια που διαπιστώσαμε ανάμεσα στους δύο τύπους, ιδίως στο παράδειγμα του Καλβίνου, ενισχύει την ενότητά τους και απαλύνει τη διαφορά τους. Το αρχικό παράδειγμα έτσι επιβεβαιώνεται.