Ἂν κάθε σημαντικὸς πολιτισμὸς περιέχει στοιχεῖα ἀλήθειας, ἡ πολυπολιτισμικότητα δὲν εὐνοεῖ τὴν ἀλληλεπίδραση καὶ ἀπὸ κοινοῦ ἀποβολὴ τοῦ ψεύδους καὶ ἀναγνώριση τῆς ἀλήθειας;

Ἡ αὔξηση τῶν ἐπαφῶν, ἡ ὁποία δὲν ὀφείλεται στὴν πολυπολιτισμικότητα, ἀλλὰ ἡ ἴδια εὐνοεῖ τὴν πολυπολιτισμικότητα στὸν βαθμὸ ποὺ οἱ συναντώμενοι πολιτισμοὶ ἀσθενοῦν, ἐνδέχεται νὰ διενεργεῖ ἀπὸ κοινοῦ διακρίσεις τῆς ἀλήθειας, ὅσο καὶ ἀπὸ κοινοῦ ἐνισχύσεις τοῦ ψεύδους. Ἡ πολυπολιτισμικότητα ὡς τέτοια δὲν θὰ συνέβαινε ἢ δὲν θὰ μποροῦσε νὰ ἰσχύει καὶ ἐπιμένει, ἂν οἱ κοινωνίες εἶχαν τὸν προσανατολισμό τους πρὸς τὴν διάκριση τῆς ἀλήθειας καὶ ὄχι πρὸς τὴν παράδοση στὸ ψεῦδος, γιατὶ ἡ ἀλήθεια ἐχθρεύεται τὸ ἀπρόσωπο, ἑπομένως καὶ τὸ συμβατικὸ καὶ τὸ τυπολατρικό. Ἡ πολυπολιτισμικότητα προϋποθέτει ἐνδεχομένως ἐσωτερικὴ διάθεση τῶν πολιτισμῶν νὰ μετασχηματισθοῦν, ἔστω ὡς ἀνεπίγνωστη ἀπογοήτευση ἀπὸ τὸν ἑαυτό τους. Στὴν κατάσταση τῆς θεσμικῆς ἐξωτερικῆς καὶ ἀπρόσωπης συγκολλήσεως, αὐτὸ ποὺ μεγαλώνει δὲν εἶναι ἡ ἑνοποιὸς ὁρμὴ γιὰ τὴν ἀλήθεια, ἀλλὰ ἡ διαφθορά, γιατὶ ἡ ὅποια ἐσωτερικὴ ἀνανεωτικὴ διάθεση ἐνδέχεται νὰ ὑπάρχει, προτάσσει ὡς 'ἀσπίδα' τὴν 'κοινωνικὴ' σύμβαση, δηλαδὴ αὐτοκαταργεῖται ὡς ἀντισυμβατικότητα ἀκριβῶς, ὁδηγῶντας στὴν ἐξάλειψη τῆς ἴδιας τῆς ἀνανεωτικῆς δυνατότητας ὡς δυνατότητας ἔστω, δηλαδὴ στὴν πλήρη ἀπαγόρευση τοῦ πολιτισμοῦ. Στὸν βαθμὸ τῆς πραγματικότητας ἑνὸς πολιτισμοῦ, ἡ πτώση, ἀπογοήτευση εἴτε δοκιμασία του ἐκδηλώνεται μὲ τὴ μορφὴ κοινωνικοῦ 'χάους', σὰν μιὰ κοινωνικὴ ἀμηχανία, δηλαδὴ ὄχι μόνο δὲν ἐκδηλώνεται ὡς συμβατικότητα, ἀλλὰ καὶ δὲν ὑπάρχει κάτι ποὺ νὰ θέλει λιγώτερο ἀπὸ τὴ συμβατικότητα. Οἱ λαοὶ τέτοιου πολιτισμοῦ τείνουν ὄχι μόνο νὰ μήν ἐπεκτείνονται ἀλλὰ καὶ νὰ ἀποδυναμώνονται, δηλαδὴ νὰ ἀπεύχονται τὴ διαβίωσή τους. Ἑπομένως αὐτὸ ποὺ ἐκτείνεται σήμερα ἀπὸ τὴ Δύση καὶ μάλιστα ἀπὸ τὴν ἀμερικανικὴ ὑπερένταση τῆς Δύσης γιὰ νὰ καταπιεῖ τὸν πλανήτη, δὲν εἶναι οἰκουμενικὴ λατρεία γιὰ τὴν ἀλήθεια, ἀλλὰ τὸ ἀπάνθρωπο, ἡ γιγάντωση τῆς ἰσχύος ἀπολίτιστης καὶ ἀποφασισμένα ἀνίκανης γιὰ πολιτισμό, ἡ δημιουργία τοῦ ἀνθρώπου χωρὶς πρόσωπο. Τέτοιος ἄνθρωπος δὲν νοεῖται: στὴν πολυπολιτισμικὴ ὕπαρξη τοῦ νεκροῦ ἀνθρώπου, ὅπως σὲ κάθε νεκρὴ ὕπαρξη, ἀναγκαστικὰ ἡ ἀπουσία τοῦ προσώπου θὰ ἀναπληρώνεται ἀπὸ κάποια μάσκα. Ἂν δὲν καταρρεύσει, δηλαδὴ ἂν δὲν ἀποτύχει νὰ καταργήσει στὴν οὐσία τους ὅλους τοὺς πολιτισμοὺς ποὺ ζητεῖ νὰ συμψηφίσει καὶ ὑποτάξει, ὁ πολυπολιτισμὸς θὰ προστεθεῖ στοὺς ὑπόλοιπους ὁλοκληρωτισμοὺς τῆς ἱστορίας.

         Πρβλ. Ἡ δύσκολη καὶ πραγματικὴ ἀρχὴ τῆς ἐπαφῆς  * Σμέμαν, Η ζωή του κόσμου (ο χριστιανισμός δεν είναι θρησκεία)  * Η παπική αρρώστια κι εμείς : κείμενα Μεταλληνού, Καψάνη, Παΐσιου, Ζήση, Ρωμανίδη, Βλάχου, Αποστολόπουλου, Σμέμαν, Κόντογλου, Καλόμοιρου, Ράνσιμαν, Παπικά ντοκουμέντα