url : https://www.ellopos.gr/papaioannou.asp
Αν η «ρηχή πλεονεξία» υπήρξε «η κινητήρια ψυχή του πολιτισμού από τις πρώτες μέρες του μέχρι σήμερα», αν η ιστορία είναι το «πεδίο της μάχης» όπου δεν βλέπουμε παρά «τα πιο βίαια, τα πιο ταπεινά και πιο μισητά πάθη, όλες τις διαστροφές του ιδιωτικού συμφέροντος», είναι επίσης και το πεδίο του ασυνείδητου: η ιστορία θα βυθιζόταν αμετάκλητα στο χάος του αχαλίνωτου τυχαίου αν οι πραγματικά δρώσες δυνάμεις δεν ήταν ριζικά άλλες από εκείνες που εμφανίζονται κάθε φορά στην εξαπατημένη συνείδηση των δημιουργών της: «Οι αναρίθμητες ατομικές θελήσεις που δρουν στην ιστορία προκαλούν, ως επί το πλείστον, αποτελέσματα τελείως διαφορετικά και συχνά ευθέως αντίθετα προς αυτά που επιδιώκονται και τα κίνητρά τους δεν έχουν παρά δευτερεύουσα σημασία ως προς το τελικό αποτέλεσμα...».[49]
Πιστός πάντα στον Χέγκελ, ο Μαρξ διατήρησε έναν αυστηρό διαχωρισμό ανάμεσα στη σφαίρα της ηθικής κρίσης και εκείνη της ιστορικής αποτίμησης. Αν και πέρασε όλη του τη ζωή καταγγέλλοντας τον καπιταλισμό, δεν έχανε την παραμικρή ευκαιρία να υπογραμμίσει τον αναπόδραστα μοιραίο χαρακτήρα της αστικής εποχής και να υμνήσει τα «θαύματά» της. Και αντίστροφα, αντίθετα με τους σύγχρονους λάτρεις των δεικτών ανάπτυξης, ποτέ δεν σκέφτηκε ότι το γεγονός, που υμνήθηκε στην Αθλιότητα της Φιλοσοφίας, ότι η αγγλική αστική τάξη αύξησε την παραγωγή κατά 2700% μέσα σε εβδομήντα χρόνια θα μπορούσε να χρησιμεύσει ως δικαίωση της παιδικής εργασίας ή να στεφανώσει με το φωτοστέφανο της καλής συνείδησης τους διευθυντές των workhouses.[50] Με εγελιανά ρίγη συγκρίνει τον Θεό της ιστορίας με τον «αποτρόπαιο ειδωλολατρικό Θεό που ήθελε να πίνει το νέκταρ του μόνο μέσα στις νεκροκεφαλές των θυμάτων του» και χρησιμοποιεί ακριβώς τους όρους του Χέγκελ όταν θεωρεί τους δημιουργούς της ιστορίας -τις κυρίαρχες τάξεις- ως «ασύνειδους και παθητικούς πράκτορες της προόδου» ή όταν δηλώνει ότι η αγγλική αποικιοκρατία στις Ινδίες ήταν «το ασυνείδητο όργανο της ιστορίας». Αν θα ήταν παράλογο και άδικο να δούμε σε αυτά κάποια σκιά ηθικής επιδοκιμασίας, δεν είναι λιγότερο αληθινό ότι η αντίληψή του για μια κατακλυσμική κίνηση των παραγωγικών δυνάμεων που συμπαρασύρουν τους ανθρώπους και τα πράγματα οἵηπερ φύλλων γενεή*, επιτρέπει μία amor fati που θα μπορούσε να στερείται κάθε ηθικής.
