url : https://www.ellopos.gr/papaioannou.asp
Ένα βήμα πιο πέρα θα γίνει από τον Πλεχάνωφ, τον «πατέρα του ρώσικου μαρξισμού», όταν θα προσπαθήσει να δείξει ότι οι ίδιοι οι δούλοι δεν έβρισκαν τη μοίρα τους καθόλου άδικη, αλλά ότι εφάρμοζαν ήδη τη διαλεκτική ενότητα της ελευθερίας και της αναγκαιότητας στην κατανόηση του «προοδευτικού» χαρακτήρα του δουλοκτητικού κράτους: «Στους νέγρους», λέει, «οι σκλάβοι εκτιμούν πως η απόδραση ισοδυναμεί με τη διάπραξη μιας πράξης αντίθετης με την τιμή, ατιμωτικής απέναντι στον αφέντη τους που έχει πληρώσει χρήματα γι' αυτούς. Σ' αυτό πρέπει να προσθέσουμε ότι οι ίδιοι αυτοί σκλάβοι θεωρούν την κατάστασή τους πιο τιμητική από αυτή ενός μισθωτού εργάτη. Μια τέτοια οπτική αντιστοιχεί σε εκείνη τη φάση της κοινωνίας όπου η δουλεία παραμένει ακόμη ένα προοδευτικό φαινόμενο...».[59] Απέμενε στον Τρότσκι να σπρώξει αυτή την παράλογη λογική ως τις πλέον ακραίες συνέπειές της και να καταδείξει ότι η αυταπάτη της αναγκαιότητας μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως «ιδεολογικό εύσημο τιμής» σε μια ξεκάθαρη σύμπτωση του πολιτικού οπορτουνισμού και της θέλησης για δύναμη. Υπερασπιζόμενος μπροστά στο 3ο Πανρωσικό Συνέδριο των Συνδικάτων (1920) τα σχέδιά του, τόσο αντιδραστικά όσο και καταστροφικά, για τη στρατιωτικοποίηση της εργασίας και την ολοκληρωτική κρατικοποίηση, ο Τρότσκι δήλωσε ότι η καταναγκαστική εργασία θα έπρεπε να θεωρείται η «βασική μέθοδος» της σοσιαλιστικής εργασίας. Έχοντας απορρίψει όλες τις ηθικές αντιρρήσεις των «ευαίσθητων ψυχών», δεν καταδέχτηκε να πάρει υπ' όψιν του παρά μόνο τις οικονομικές εκτιμήσεις της αποτελεσματικότητας. «Είναι αλήθεια», ρωτά, «ότι η αναγκαστική εργασία ήταν πάντα αντιπαραγωγική;». 'Οτι η ελεύθερη εργασία είναι πιο παραγωγική από την αναγκαστική εργασία είναι, λέει, «αλήθεια όσον αφορά το πέρασμα από τη φεουδαρχική στην αστική κοινωνία. Αλλά πρέπει να είναι κανείς φιλελεύθερος ή στην εποχή μας καουτσκιστής για να δίνει αιώνιο χαρακτήρα σ' αυτή την αλήθεια και να την επεκτείνει στην εποχή μας, εποχή μετάβασης από τον καπιταλισμό στο σοσιαλισμό». Έχοντας καταδικάσει την άποψη ότι η ελευθερία της εργασίας είναι «μέτρο» της ελευθερίας ως μια «άθλια αστική προκατάληψη», ο Τρότσκι θα δείξει, με τη δύναμη της «μαρξιστικής» του σοφίας, ότι οι «αλυσοδεμένοι σκλάβοι υπήρξαν κι αυτοί παραγωγικοί» και ότι η εργασία των δουλοπάροικων υπήρξε στην εποχή της ένα «προοδευτικό φαινόμενο». Οι οικονομικές μορφές του Μεσαίωνα, εξήγησε, «προέκυψαν από συγκεκριμένες οικονομικές συνθήκες και παρήγαγαν ήθη στα οποία ο χωρικός είχε προσαρμοστεί, σε ορισμένες εποχές τα είχε θεωρήσει δίκαια ή τουλάχιστον είχε δεχτεί τη μονιμότητά τους». Και αυτό γιατί «η οργάνωση της δουλοπαροικίας υπήρξε, σε συγκεκριμένες συνθήκες, μια πρόοδος και είχε οδηγήσει σε αύξηση της παραγωγής». Στο όνομα αυτών των ιστορικών αντιλήψεων κήρυξε τη χρεωκοπία της ελεύθερης εργασίας και διακήρυξε το «δικαίωμα του κράτους να αναγκάζει οποιονδήποτε πολίτη να κάνει οποιαδήποτε εργασία σε οποιοδήποτε μέρος επιλέξει το κράτος».[60]
