Η συμβολική πορεία του Γεώργιου Γεμιστού Πλήθωνα

url :  https://www.ellopos.gr/phil-sherrard-pletho.asp

9 Σελίδες

Σελ 5

Στο τέλος του τέταρτου αιώνα, μετά την κατάρρευση της πόλης-κράτους, η ύπαρξη του ανθρώπου ως πολίτη δεν άλλαξε θεμελιωδώς αλλά, τώρα, αντί να είναι μέλος μιας πόλης σε τοπικό επίπεδο, έγινε μέλος μιας πόλης απέραντης, παγκόσμιας. Όμως, έξω από την πόλη αυτή, εξακολουθούσε να μην υφίσταται ως ύπαρξη. Ήταν ακόμη μέρος ενός πιο σημαντικού συνόλου και μπορούσε να ανταποκριθεί στο πεπρωμένο του, μόνο υποτάσσοντας τον εαυτό του στο σύνολο. Το σύνολο ήταν ένα Ζωντανό Ον, ένας Θεός, που ήταν υπερβολικά ανώτερος του ανθρώπου. Ο κόσμος, η παγκόσμια πόλη, είχε μια ψυχή. Ήταν υπήκοος της τάξης του Θεού. Ο άνθρωπος ήταν καλός ή κακός στο μέτρο που υπέτασσε και ταύτιζε τον εαυτό του με τη θεία τάξη του σύμπαντος. Η τάξη του σύμπαντος ήταν κάτι εξωτερικό και ανεξάρτητο από αυτόν. Ο Θεός ο ίδιος ήταν αυτάρκης χωρίς τον άνθρωπο. Αυτό που ήταν σημαντικό για τον Θεό δεν ήταν το μοναδικό άτομο, αλλά το σύνολο. Στην εποχή της πόλης-κράτους, αυτό που ήταν σημαντικό δεν ήταν η ευημερία του ατόμου, αλλά η ευημερία της πόλης. Τώρα, αυτό που ήταν σημαντικό ήταν η συμπαντική τάξη. Αυτήν, το άτομο δεν μπορούσε με κανέναν ουσιαστικό τρόπο να τη διαταράξει. Ο ρόλος του ήταν, χρησιμοποιώντας τη λογική του, το πλέον απρόσωπο και αντικειμενικό κομμάτι του, να μάθει το θεϊκό σχέδιο, να το υπακούσει, να προσαρμόσει τον εαυτό του σ’ αυτό, να γίνει ένα με τη θεϊκή τάξη. Αλλά το αν θα το έκανε αυτό ή όχι, ήταν ένα ζήτημα αδιάφορο για την τάξη την ίδια. Η τάξη απλώς υπήρχε – δεν την είχε δημιουργήσει ο άνθρωπος και ήταν έξω απ’ αυτόν. Ήταν αιώνια και ολοκληρωμένη. Ακόμα κι αν δεν υπήρχε ο άνθρωπος, το σύμπαν θα εξακολουθούσε να είναι αυτό που ήταν, δημιουργημένο, πλήρες, πανέμορφο και παντοτινό.

Ο στωικισμός έφερε μερικές από αυτές τις τάσεις στα όριά τους. Όλα όσα υπάρχουν στον κόσμο συνδέονται. Το Πύρινο Πνεύμα διαπερνά τα πάντα. Είναι αυτό που κρατά μαζί και ενοποιεί τα στοιχεία που συνθέτουν καθετί. Ένα πράγμα διαφέρει από ένα άλλο μόνο κατά τον βαθμό που διαπερνάται από το Πυρ, τον Λόγο. Υπάρχει περισσότερος Λόγος σε μερικά αντικείμενα απ’ ό,τι σε άλλα. Υπάρχει περισσότερος Λόγος σε έναν άνθρωπο απ’ ό,τι σε μια πέτρα. Αλλά αυτές οι διαφορές είναι βαθμολογικές διαφορές, όχι ποιοτικές. Τα πάντα στο Σύμπαν ενώνονται μεταξύ τους δια της παρουσίας του Πύρινου Πνεύματος εντός τους. Όλα ζουν, κινούνται και υπάρχουν εντός του παγκόσμιου πνεύματος. Ο κόσμος είναι ένα όλον. Η ιστορία του κόσμου είναι μια αδιάσπαστη αλυσίδα, στην οποία περιλαμβάνεται όχι μόνο ο παρών αλλά ολόκληρος ο κόσμος, ανθρώπινος και συμπαντικός, παλαιός και μέλλων. Ωστόσο, αυτή η διαδικασία είναι ακόμα, στην ουσία της, αποστασιοποιημένη και απρόσωπη. Η λογική της συνέπεια ήταν μια τεράστια αίσθηση της αδυσώπητης κυριαρχίας της μοίρας. Μια τέτοια αίσθηση μερικές φορές ξεπερνιόταν μέσω της ταύτισης της Μοίρας με την Πρόνοια: ότι γίνεται, γίνεται για το καλύτερο. Όσον αφορά τους Γνωστικούς, ξεπεράστηκε διαχωρίζοντας τον Θεό της Μοίρας από έναν τελείως εξαϋλωμένο, εξωγήινο, αμόλυντο Θεό, απομακρυσμένο όσο πιο μακριά γίνεται από κάθε επαφή και μέριμνα του κόσμου – μ’ άλλα  λόγια, ξεπεράστηκε καταφεύγοντας σ’ έναν δυϊσμό ακόμα πιο ακραίο από εκείνον του Πλάτωνα του Φαίδωνα και της Πολιτείας.  

Η συλλογή κειμένων που έγινε γνωστή με το όνομα Ερμητικά Κείμενα είναι το σημείο όπου οι δυο πλευρές του Πλάτωνα, για τις  οποίες έχουμε μιλήσει, συναντιούνται. Δεν συναντιούνται για να έρθουν σε συμφιλίωση. Τα Ερμητικά Κείμενα δεν είναι μια νέα σύνθεση. Ο δυϊσμός του νοητού και του αισθητού, της ψυχής και του σώματος, διακηρύσσεται περισσότερο από κάθε άλλη φορά. «Υπάρχουν δύο κατηγορίες όντων, τα υλικά και τα άυλα: αυτά που είναι θνητά ανήκουν στη μια κατηγορία, ενώ αυτά που είναι θεία ανήκουν στην άλλη κατηγορία» (Lib.IV.6)[35]. Ή, πάλι: «Ο κόσμος είναι ένας διαβολικός σωρός» (Lib.VI.4). Η αξία του αισθητού κόσμου και η συμμετοχή του στον θεϊκό αποκηρύσσονται: «Επειδή όλα τα πράγματα που έρχονται στη ζωή είναι γεμάτα αναστάτωση, δεδομένου ότι η ίδια η διαδικασία της εισόδου στη ζωή εμπεριέχει αναστάτωση. Αλλά οπουδήποτε υπάρχει αναστάτωση το Καλό δεν μπορεί να βρίσκεται» (Lib.VI.2). Η απτή πραγματικότητα είναι μια οφθαλμαπάτη. Αυτό που είναι αληθινό είναι «αυτό που δεν είναι αμαυρωμένο από την ύλη… ούτε περιορισμένο εντός ορίων, αυτό που δεν έχει κανένα χρώμα και κανένα σχήμα, αυτό το οποίο δεν έχει περικάλυμμα και είναι φωτοβόλο, αυτό το οποίο γίνεται αντιληπτό από τον εαυτό του μονάχα, αυτό το οποίο δεν υπόκειται σε αλλαγές ή τροποποιήσεις» (Lib.XIII.6). Το σώμα είναι ένα εμπόδιο στη γνώση του Θεού. Πρέπει να περιφρονηθεί, να αποκηρυχθεί, να απορριφθεί: «Αλλά πρώτα πρέπει να αποσχιστείς απ’ αυτό το ένδυμα που φοράς: αυτόν τον μανδύα του σκότους, αυτόν τον ιστό της άγνοιας, αυτό το υποστήριγμα του διαβόλου, αυτόν τον δεσμό της διαφθοράς, αυτόν τον ζωντανό θάνατο, αυτό το πτώμα με συνείδηση, αυτόν τον τάφο που κουβαλάς εδώ κι εκεί μαζί σου, αυτόν τον ληστή μέσα στο σπίτι, αυτόν τον εχθρό που μισεί τα πράγματα που επιδιώκεις και φθονεί τα πράγματα που επιθυμείς» (Lib.VII.2). Μ’ άλλα λόγια, από τη μια πλευρά, οι συγγραφείς μερικών από τα Ερμητικά προσυπογράφουν υπέρ μιας ηθικής που αρνείται πλήρως τις αισθήσεις: εκθειάζουν το υπερβατικό σε βάρος του επίγειου, επιτίθενται στα αρχέγονα ένστικτα του ανθρώπου και προστάζουν τον άνθρωπο να ελευθερώσει τον εαυτό του από αυτά, υποστηρίζουν θερμά και δίνουν έμφαση στην προβολή του αρνητικού και διαβολικού χαρακτήρα του κόσμου, της φύσης, και του ανθρώπου, στο μέτρο που αυτός είναι μέρος του κόσμου και της φύσης. Ό,τι είναι φυσικό και γήινο στον εαυτό του, θα ήθελαν ο άνθρωπος να το θυσιάσει στο απρόσωπο, αντικειμενικό, και υπερβατικό Καλό, στον νοητό κόσμο.

 

Προηγούμενη / Αρχική / Επόμενη σελίδα