Ἀποσπάσματα
Σελ 14
“Ὁ κοινοτισμὸς μὲ τὶς διάφορες μορφές του (πολιτική, θρησκευτική, οἰκονομική, στρατιωτική) εἶχε κατορθώσει νὰ ὑποκαταστήσει τὸ Βυζαντινὸ κράτος ποὺ εἶχε καταλυθεῖ, καὶ εἶχε πραγματοποιήσει αὐτὸ ποὺ στὴν ἀρχὴ φαινόταν ἀκατόρθωτο: τὴν ἀπελευθέρωση τοῦ Ἔθνους. Εἶχε ἐξελιχθεῖ σὰν ἱστορικὸ φαινόμενο σὲ τέτοιο σημεῖο πληρότητας, ὥστε παρὰ τὸν πλουραλιστικό του χαρακτήρα, νὰ τείνει στὴν ἐθνικὴ ὁλοκλήρωση ὑπὸ τὴ μορφὴ τῆς ὁμοσπονδιακῆς ἑνώσεως τῶν ἐπιμέρους κοινοτήτων σὲ κράτος. Αὐτὴ ἦταν ἡ μορφὴ τοῦ πολυεθνικοῦ μονοκρατικοῦ δημοκρατικοῦ κράτους ποὺ εἶχε θεωρητικὰ συλλάβει καὶ προβάλει στὸ Σύνταγμά του τὸ 1797 ὁ Ρήγας ἔχοντας σὰν σημεῖο ἀναφορᾶς, δηλαδὴ σὰν πρότυπο, τοῦ Συντάγματός του τὴν ὑπαρκτὴ στὶς μέρες του κοινότητα. Ἐφαρμογὴ τῆς κοινοτικῆς αὐτῆς ἰδέας μὲ εὐρύτερη βάση στὴν πράξη βρίσκουμε στὸ πολίτευμα τῶν Ἡνωμένων Ἑπτὰ Νήσων, τοῦ πρώτου κράτους ποὺ ἱδρύθηκε στὸν ἑλλαδικὸ χῶρο ὕστερ’ ἀπὸ τὴν Ἅλωση. Ἄλλο εὔγλωττο παράδειγμα ... ἡ Νομικὴ Διάταξη τῆς Ἀνατολικῆς Χέρσου Ἑλλάδος τῆς 15ης Νοεμβρίου 1821 ... Συνδετικὸς κρίκος τῶν δύο αὐτῶν πολιτειακῶν ἰδεολογιῶν εἶναι οἱ Νόμοι τῶν ἀειμνήστων ἡμῶν Βυζαντινῶν Αὐτοκρατόρων ... Τὸ σκηνικὸ ποὺ περιγράψαμε στὰ προηγούμενα ἀλλάζει μὲ τὴν πραξικοπηματικὴ ἐπιβολὴ τῆς ἀπόλυτης μοναρχίας, στόχος τῆς ὁποίας ἦταν ἡ συγκρότηση συγκεντρωτικοῦ κράτους δυτικοῦ τύπου”.[55]
Σημειώνεται χαρακτηριστικά, ὅτι “ὁ κοινοτικὸς θεσμὸς ἀναπτύχθηκε μόνο στὸ ὀρθόδοξο περιβάλλον καὶ ὄχι σὲ περιοχές, ὅπου ἦταν φανερὴ ἡ ἐπίδραση τοῦ δυτικοῦ φεουδαρχικοῦ συστήματος. Στὴν Μύκονο λ.χ., μέχρι τὸ 1537, ποὺ κράτησε ἡ Φραγκοκρατία, δὲν ὑπῆρξε κοινοτικὴ ὀργάνωση, ἀλλὰ μόνο ἀπὸ τὸ 1667, ποὺ ὁ κλῆρος τοῦ νησιοῦ ἀπαλλάχθηκε ἀπὸ τὰ φιλοδυτικὰ στοιχεῖα καὶ ὀρθοδοξοποιήθηκε”.[56] Προσέχοντας συνολικὰ τὴν ἱστορικὴ συνέχεια καὶ μάλιστα στὶς κεντρικὲς σημασίες της (τὶς ὑψηλότερες μὲ βάση τὰ κριτήρια τῆς ἴδιας τῆς κοινωνίας, καὶ τὶς πληρέστερα μαρτυρούμενες), μεγαλώνει ἡ δυνατότητα γιὰ κατανόηση ὅπου ὑπάρχουν κενὰ στὶς πληροφορίες ἢ μεγάλη δυνατότητα γιὰ ἀντιφατικὲς ἑρμηνεῖες. Ὁ τρόπος μὲ τὸν ὁποῖο οἱ Βυζαντινοὶ προσέγγιζαν τὸ κύριο ἐνδιαφέρον τους, δηλαδὴ τὸ θεολογικό, γιὰ τὸ ὁποῖο τὰ στοιχεῖα ὑπεραφθονοῦν ὅπως εἶναι φυσικό, εἶναι ὁ πιὸ ἀσφαλὴς δρόμος γιὰ τὴν κατανόηση τῆς βυζαντινῆς κοινωνίας.
[55] Πανταζόπουλος, Ὁ ἑλληνικὸς κοινοτισμὸς καὶ ἡ νεοελληνικὴ κοινοτικὴ παράδοση, Ἀθήνα 1993, σελ. 38-40, 42-43.
[56] Μεταλληνός, Τουρκοκρατία, ὅ.π., σ. 117.
