Ἀποσπάσματα
Σελ 15
“Ὁ Ἔρως τοῦ Θεοῦ κατέστη ἡ θεμελιώδης ἀρχὴ τῆς κοινωνίας ἐκείνης”[57] ὡς κοινωνίας. Ἡ πίστη ἔγινε ἡ καρδιὰ τῆς κοινωνίας, καὶ ἡ ἴδια, μέσα ἀπὸ ὅλα καὶ πέρα ἀπὸ ὅλα, προσδιορίζει τὶς ἀπαντήσεις ποὺ δίνει τὸ Βυζάντιο στὶς προκλήσεις τῆς ἱστορίας. Ὁ Κικέρων λέει γιὰ τὴν πολιτεία ὅτι εἶναι “τὸ πρᾶγμα τοῦ λαοῦ, ὅμως λαὸς δὲν εἶναι κάθε ὁμάδα ἀνθρώπων μὲ ὁποιοδήποτε τρόπο συγκεντρωμένη, ἀλλὰ ὁμάδα πολλῶν, ἡ ὁποία συνδέθηκε ἐπειδὴ συμφωνοῦν στοὺς νόμους καὶ τὰ συμφέροντα”.[58] Ὣς τὸ τέλος τοῦ Βυζαντίου διαρκεῖ ἡ ὁρολογία περὶ κοινοῦ συμφέροντος καὶ συμφωνίας, ἀλλὰ ἔχοντας μεταβάλει ἀρκετὰ τὸ πραγματικό της περιεχόμενο.
“Δὲν ἔχουμε πολλὲς περιόδους στὴν ἱστορία τῆς ἀνθρωπότητας, ὅπου σύσσωμη μιὰ κοινωνία, ὅπως ἡ βυζαντινή, νὰ στρέφεται μὲ ἀδιάπτωτο ἐνδιαφέρον καὶ δίψα πρὸς τὰ μυχιαίτερα καὶ βαθύτερα θέματα τῆς θρησκείας, ὅπως εἶναι τὰ περὶ Θεοῦ, περὶ μυστηρίων, περὶ σχέσεως Θεοῦ καὶ ἀνθρώπου καὶ ἄλλα ... Ὅλοι, ἀπὸ τὸν αὐτοκράτορα ὣς τὸν τελευταῖο ὑπηρέτη καὶ ἀγρότη, ἀσχολοῦνται μὲ τὰ ὑψηλότερα πνευματικὰ ζητήματα μὲ ἐπιμονὴ καὶ σὲ βαθμὸ ποὺ δὲν σημειώθηκε σὲ ἄλλη κοινωνία”.[59]
Τί μπορεῖ νὰ σημαίνει ὅταν ἡ κοινωνία σύσσωμη ἔχει πρώτιστο ἐνδιαφέρον τὸ θεολογικό; Στὸ Βυζάντιο ἀξονικὴ δύναμη τοῦ βίου ἦταν ἡ φιλία καὶ λιγώτερο ὁ ὑπολογισμός, ὅπως σὲ κάθε πραγματικὴ οἰκογένεια ἡ διάθεση γιὰ τὸν ἄλλο πρωτεύει κάθε ἀτομικοῦ σκοπουμένου: “αὐτὸ τὸ ἐνδιαφέρον γιὰ τὰ πνευματικὰ προβλήματα μαρτυρεῖ ἕναν βαθὺ ἰδεαλισμό, μιὰ εἰλικρινῆ τάση γιὰ θεώρηση τῆς θεολογικῆς ἀλήθειας, καὶ προσδίδει στὴ βυζαντινὴ θεολογία τὸν ὑψηλὸ κοινωνικὸ χαρακτήρα της”.[60] Ἔτσι ἐξηγεῖται ἐπίσης γιατί, ἐνῶ δέχονταν ἀπὸ παντοῦ ἐπιθέσεις σὲ ὅλη τὴν διάρκεια τῆς χιλιετίας “οἱ Βυζαντινοὶ δὲν ἦταν ἀπὸ φυσικό τους λαὸς στρατοκρατικός.
“Πίστευαν, βέβαια, ὅτι ἡ πολεμικὴ ἀνδρεία ἦταν κάτι τὸ ἀξιοθαύμαστο, δὲν ἦταν ὅμως γι’ αὐτούς, ὅπως γιὰ τὴν ἱπποτικὴ Δύση, τὸ μόνο ἐπιθυμητὸ χάρισμα. Ὁ θριαμβευτὴς στρατηγὸς ἔμενε πάντα ἕνας δοξασμένος θεράπων τοῦ κράτους [τοῦ Κοινοῦ]. Ἡ ἀνάγκη ἦταν ποὺ τοὺς ὑποχρέωσε νὰ ὀργανωθοῦν ἐγκαίρως ἀπὸ ἄποψη στρατιωτικὴ καὶ νὰ δώσουν στὶς στρατιωτικὲς ὑποθέσεις μιὰ προσοχὴ ἐπιστημονική”.[61]
[57] Ζακυθηνός, “Εἰσαγωγὴ” εἰς Βυζαντινὰ κείμενα…, ὅ.π., σ. ι’.
[58] Κικέρων, De Republica I, 39.
[59] Τατάκης, Μελετήματα χριστιανικῆς φιλοσοφίας, ὅ.π., σ. 175.
[60] Τατάκης, Ἡ βυζαντινὴ φιλοσοφία, ὅ.π., σ. 38.
[61] Ράνσιμαν, Βυζαντινὸς πολιτισμός, ὅ.π., σ. 152.
