Ἀποσπάσματα
Σελ 11
Τὸ γεγονὸς ὅτι οἱ Τοῦρκοι βάδιζαν χωρὶς ἄλλο πνεῦμα ἀπὸ τὸ σπαθί, τὴν ὥρα ποὺ οἱ Βυζαντινοὶ ἀναλώνονταν στὴν θεολογία, ὅπως εἰρωνικὰ (καὶ ὄχι τόσο σωστά[103]) ἔλεγε ὁ Κοραῆς, σημαίνει πὼς οἱ Βυζαντινοὶ ἐπίσης θὰ ἔπρεπε νὰ δώσουν γῆ καὶ ὕδωρ στὴν βιο‑μηχανία; Πάντως ἡσυχαστικὰ προχωροῦσαν γιὰ χίλια χρόνια, ὥστε ὅποιος τοὺς ἐπικρίνει, ὅτι γι’ αὐτὸ ἔγινε ἡ ἅλωση, ἀρνεῖται σύνολη τὴν ὕπαρξή τους – ὁπότε ποιός ὁ λόγος τοῦ ψόγου; Ἂν τὸ Βυζάντιο εἶχε τὴν ἐπιβίωση ἀντὶ γιὰ καρδιά, δὲν θὰ ἦταν τουρκικὸ στὴν οὐσία του; Τότε ἡ ἅλωση δὲν θὰ σήμαινε τίποτα πέρα ἀπὸ ἐκμηδένιση, ἡ νίκη ἁπλὴ ἐπιβίωση. Ὑπῆρχε ὅμως τὸ πέρα ἐκεῖνο, ὥστε “τὸ 1453 βρῆκε τὸ Γένος ἐξαντλημένο πολιτικά, ἀλλὰ ὄχι καὶ πνευματικά.
“Ἡ ἡσυχαστικὴ παράδοση —ἡ πεμπτουσία τῆς Ὀρθοδοξίας— μὲ τὴ σαφῆ συνείδηση τῆς διαφοροποιήσεώς της ἀπὸ τὰ δύο κατέναντί της, τὸ Ἀνατολικὸ καὶ τὸ Δυτικό, κράτησε τὸ Γένος πλούσιο σὲ ψυχικὲς δυνάμεις, καὶ τὸ κατέστησε ἱκανὸ νὰ ὑπερβεῖ τὴ δουλεία καὶ νὰ μὴ συμβιβασθεῖ ποτὲ μαζί της”.[104] “Ὁ ἡσυχασμός, λοιπόν, δὲν ἦταν μόνο ὀρθόδοξη θεωρητικὴ ἀπάντηση στὸν σύγχρονό του φιλοσοφικὸ καὶ θεολογικὸ προβληματισμό ... ταυτόχρονα εἶχε καὶ συγκεκριμένη ἱστορικὴ ἀποτελεσματικότητα, πολύτιμη γιὰ τὴν ἐπιβίωση τῶν ὀρθοδόξων λαῶν καὶ τὴ διατήρηση τῆς καθολικῆς αὐτοσυνειδησίας τῆς Ἐκκλησίας στοὺς καιροὺς τῶν δεινῶν τῆς τουρκοκρατίας”.[105]
[103] Πολλοὶ ἀσχολοῦνται μὲ ‘θετικὲς’ ἐπιστῆμες, τὸ δὲ ἐνδιαφέρον τῶν περισσότερων αὐτοκρατόρων τῆς περιόδου αὐτῆς εἶναι προσανατολισμένο στὴν ἰσχυροποίηση. Στὴν πραγματικότητα δὲν ὑπῆρχε περίπτωση σωτηρίας παρὰ μόνο μὲ τὴ συνδρομὴ συμμάχων (ἀπ' ὅπου καὶ ἡ μανία γιὰ τὴν ἕνωση μὲ τὸν πάπα), ἡ ὁποία συνδρομή, καὶ ἂν δινόταν, καὶ ἀκόμη ἂν πετύχαινε, στὴν οὐσία θὰ ἔφερε τὴν Πόλη ὑπὸ τὸν ἔλεγχο ἐκείνων ἢ τῶν ἄλλων δυτικῶν δυνάμεων καὶ ὁπωσδήποτε τοῦ παπισμοῦ. Τὸ ἀδιέξοδο ἦταν πράγματι τέτοιο, ὥστε ὁ Θεόδωρος Μετοχίτης ἐκφράζει τὸ αἴσθημα πολλῶν Βυζαντινῶν τῶν δύο τελευταίων αἰώνων, ὅταν “φτάνει νὰ καταραστεῖ τὴν ἡμέρα ποὺ παντρεύτηκε καὶ τὴν ἡμέρα ποὺ ἔγινε πατέρας” (σημειώνει ὁ Τατάκης, Ἡ βυζαντινὴ φιλοσοφία, ὅ.π., σ. 232). Παρ' ὅλα αὐτά, μοίραζε τὸν χρόνο του ἀνάμεσα στὶς ὑποθέσεις τοῦ κράτους, περίπου ὅλη τὴν ἡμέρα, καὶ τὸ βράδυ στὴν φιλοσοφία καὶ τὶς ἐπιστῆμες.
[104] Μεταλληνός, “Ἡ συνέχεια τοῦ Γένους μετὰ τὴν Ἅλωση”, Ἡ Ἅλωση τῆς Πόλης, ὅ.π., σελ. 312-3.
[105] Ἀμφιλόχιος Ράντοβιτς, Ἡ Φιλοκαλικὴ Ἀναγέννηση…, ὅ.π., σ. 12.
Προηγούμενη Ἑνότητα - Ἑπόμενη Ἑνότητα
