Ἀποσπάσματα
Σελ 13
Ὁ Ντοστογιέφσκυ ἔτεινε νὰ καταλάβει ὅτι δὲν ὑπάρχει διδακτέα ὕλη μὲ τὴν ὁποία θὰ ἄλλαζε ὁ κόσμος, ἡ ἐκπαίδευση ἔχει ἀνυπέρβλητους περιορισμούς — ὅπως τὸ ἔλεγε ὁ Θέογνις, “μὲ τὴν διδασκαλία οὐδέποτε θὰ κάνεις τὸν κακὸ ἄνθρωπο ἀγαθό”.[194] Ἀλλὰ δὲν ὑπάρχει στασιμότητα πνεύματος: ὅποιος δὲν γίνεται καλύτερος, γίνεται χειρότερος.
“Ὁ πεινασμένος, εἶπε [ὁ Βούλγαρης], ἔχει πρὶν ἀπὸ ὅλα ἀνάγκη γιὰ ψωμί, καὶ ὅταν στερεῖται ἀπὸ τὸ ἀναγκαιότερο, καθόλου δὲν θὰ κυνηγήσει τὰ περιττά, καὶ ἐκεῖνα, τῶν ὁποίων τὴν χρήση μπορεῖ νὰ ἀναβάλει χωρὶς ζημιά”.[195]
Ἐφόσον κάτι μπορεῖ νὰ ἀναβληθεῖ κατὰ βούλησιν καὶ μὲ τὸ ἀζημίωτο, στὴν οὐσία ἔχει καταργηθεῖ: “δὲν καθορίζεται ἀπὸ ‘ἀξίες’ ὁ πολιτισμός, ἀλλὰ ἀπὸ προτεραιότητες ἀναγκῶν”,[196] καὶ οἱ προτεραιότητες αὐτὲς δημιουργοῦν τὶς ἀξίες. Πῶς λοιπὸν θὰ περίμενε κανεὶς ἀπὸ τὸν δάσκαλο τῶν ‘ἀναβολῶν-χωρὶς-ζημιά’ νὰ μιλήσει γιὰ τὸν Ἀχιλλέα, τὸν Σωκράτη ἢ καὶ τὸν Χριστό; Ἡ παιδεία “οὐ δεύτερον οὐδὲ πάρεργον”,[197] ἀλλὰ ἂν ἀντὶ γιὰ παιδεία ἐννοοῦνται ‘πεποιθήσεις’ καὶ ‘καταρτίσεις’, γιατί προηγεῖται; “Λὲς καὶ τὸ ψωμὶ καὶ τὸ κρασὶ καὶ ἡ δουλειὰ εἶναι ἀφ’ ἑαυτῶν λιγότερο σοβαρά, λιγότερο ἱερὰ ἀπὸ τὰ βιβλία ἱστορίας”...[198] Καθόλου λιγώτερο ἀλλὰ καὶ περισσότερο, στὴν περίπτωση αὐτὴ ἀσφαλῶς τὸ ψωμὶ προηγεῖται. Ἀκόμη κι ὅταν μοιάζει κανεὶς νὰ λέει ὅτι δὲν προηγεῖται.
“Ἔτσι μοιάζει κι’ ὁ Γρυπάρης. Σὰν τὴ γεροντοκόρη ἀναγαλλιάζει μὲ τὴν ἰδέα πὼς θὰ μποροῦσε νὰ δοκιμάσει ‘πάθος’. Ὅμως ποῦ νὰ βρεθεῖ τέτοιο πρᾶμα. Τὸν βλέπεις καὶ ψάχνεται ἁλάκαιρος μὲ τὸ λυχνάρι μπᾶς κ’ εὕρει καμμιὰ συγκίνηση νὰ πάει νὰ τὴν κάμει τραγοῦδι ... Χειρότεροι ἀκόμη εἶναι κ’ οἱ ποιητὲς τῆς νέας γενιᾶς. Ἡ φαντασία καὶ τὸ πάθος τους μοιάζουν τοὺς φούρνους καὶ τὰ καρβέλια, ποὺ βλέπει ὁ νηστικός. Ἕνα κομμάτι ψωμὶ κ’ εὐθὺς σβήνουν ὅλα τὰ ὄνειρα κι’ ὅλη ἡ φλόγα τῆς καρδιᾶς. Πεινοῦν οἱ αἴσθησές τους. Εὔκολα ὅμως χορταίνουν. Ὑπάρχει τρόπος· ὁ χειρότερος εἶναι νὰ γράφεις στίχους. Μὲ τὸν ἀέρα δὲν χορταίνει ὁ νηστικός”.[199]
[194] Θέογνις, Ἐλεγείαι, τ. 1, στ. 437-8.
[195] Γεδεών, Ἡ πνευματικὴ κίνησις..., ὅ.π., σ. 171.
[196] Γιανναρᾶς, Παιδεία καὶ γλῶσσα, ὅ.π., σ. 42.
[197] Πλάτων, Νόμοι 766a.
[198] Μερλὼ-Ποντύ, Σημεῖα, ὅ.π., σελ. 13-14.
[199] Ἀποστολάκης, Ἡ ποίηση στὴ ζωή μας, ὅ.π., σελ. 232-3, σημ. 19.
Προηγούμενη Ἑνότητα - Ἑπόμενη Ἑνότητα
