ΤΟ ΒΙΟ-ΜΗΧΑΝΙΚΟ ΠΡΟΤΑΓΜΑ
(Ἀποσπάσματα τῆς πρώτης μορφῆς)
| Περιεχόμενα |
Ὁ Ντοστογιέφσκυ ὑπῆρξε εἰς πεῖσμα τῆς διαφθορᾶς καὶ λαβωμένος ὁ ἴδιος, γιατὶ τὸ σταθερὸ αἴτημα τῆς ρωσικῆς ψυχῆς, τὸ ὁποῖο συμμεριζόταν, γιὰ ἀνεξαρτησία-ὥστε-νὰ-δημιουργηθεῖ-αὐτοσεβασμός, ὄχι μόνο προϋποθέτει “τὸν ἀπόλυτο ὅρο, πάντα νὰ περιφρονοῦμε τὸν ἑαυτό μας γιατὶ εἴμαστε Ρῶσοι”,[576] κινδυνεύοντας καὶ μὲ εἰρωνικὴ ἀποτυχία, ἐφόσον ἁπλὴ ἀνεξαρτησία δὲν ὑποστηρίζει ὁπωσδήποτε αὐτοσεβασμό, ἀλλὰ στὴν ἴδια τὴν ἐπιτυχία του καταρρακώνει τέλεια, ὡς πρόταγμα καθοδηγῶντας στὸ κλείσιμο τῆς ψυχῆς, ἄθεης ἀκόμη καὶ μέσα στὴν πίστη της: ἐθνικῶν κριτηρίων ἢ θρησκευτικῶν, λογοτεχνικῶν, οἰκονομικῶν καὶ ὁποιωνδήποτε, πρόταγμα αὐτοσεβασμοῦ προϋποθέτει ἄρνηση τῆς ἀγαθῆς οὐσίας τῆς παιδικότητας καὶ κάθε ἡλικίας ποὺ μεγαλώνει τὴν οὐσία αὐτή. Τὸ παιδὶ ἔχει ἀνάγκη ὅ,τι δίνει, καὶ δίνει πολὺ περισσότερα ἀπὸ σεβασμό. Τὸ πρόταγμα αὐτοσεβασμοῦ μπορεῖ νὰ μοιάζει ἀθῶο, ἴσως εὐγενικό, ἀλλὰ στὴν πραγματικότητα, γιὰ ὅποιο λόγο ἂν συμβαίνει καὶ μὲ ὅποιο τρόπο ἂν ὑλοποιεῖται, ὄχι μόνο δὲν ἀποτελεῖ “φυσικὴ ἀνάγκη τοῦ κοινωνικοῦ ἀνθρώπου”,[577] ἀλλὰ ἕναν ἀπὸ τοὺς ἀσφαλέστερους δρόμους γιὰ τὴν διάλυση τῆς ψυχῆς. Ὁ Ρόζανωφ, ὁ Μπέλι, ὁ Μπλόκ, ὁ Ἰβάνωφ καὶ τόσοι ἄλλοι, ἀποτελοῦν σημεῖα τοῦ τραυματισμοῦ αὐτοῦ.
Στὸν κομμουνισμὸ συμβαίνει διαφορὰ βαθμοῦ (χωρὶς νὰ ὑποτιμῶ τὴν σημασία τῆς αὔξησης). Πολὺ πρὶν (καὶ συχνὰ) εἶχε εἰπωθεῖ σὲ διάφορες μορφὲς ὅ,τι ὁ Λένιν ἀνήγαγε σὲ ἀπόφθεγμα, πὼς “ἡ κοινωνία τοῦ μέλλοντος θὰ εἶναι ἕνα γραφεῖο καὶ ἕνα ἐργοστάσιο”,[578] ὁπότε ἡ ἐπιδίωξη τοῦ αὐτοσεβασμοῦ ἔχει στραφεῖ στὴν χαμηλότερη δυνατὴ διάσταση. “Ἡ βούληση στράφηκε πρὸς τὴν δύναμη, πρὸς τὴν ἀποδοχὴ τῆς δύναμης καὶ τῆς ἰδεολογίας τῆς δύναμης. Τὸ θέμα τῆς συμπόνοιας, τῆς ἀνθρώπινης συμπάθειας, ἐξασθενίζει καὶ παύει νὰ κατευθύνει τὸν ἐπαναστατικὸ ἀγώνα”.[579]
[576] Ντοστογιέφσκυ, Τὸ
ἡμερολόγιο ἑνὸς συγγραφέα, ὅ.π., σ. 666.
[577] Καλιόρης, Ἡ κοινωνία τῆς ὀρθοπεταλιᾶς, ὅ.π., σ. 148.
[578] Λένιν, Τὸ κράτος καὶ ἡ Ἐπανάσταση, Oeuvres Choisies (Moscou 1946), ΙΙ, 246. Παραθέτει ὁ Παπαϊωάννου, Ἡ γένεση τοῦ ὁλοκληρωτισμοῦ, ὅ.π., σ. 187. Ἔτσι, γιὰ παράδειγμα, στὴν κοινωνία τοῦ μέλλοντος, ὅπως πραγματοποιήθηκε “τὸ 1947, στὴν Οὐκρανία, μιὰ ἀγροτικὴ οἰκογένεια μὲ δυὸ παιδιὰ ἄνω τῶν 12 ἐτῶν ἦταν ὑποχρεωμένη νὰ καταβάλει τουλάχιστον 340 ἡμέρες ἐργασίας τὸν χρόνο ... Τὸ μάξιμουμ τῆς φεουδαρχικῆς ἀγγαρείας τὸν καιρὸ τῆς Μαρίας-Θηρεσίας ἦταν 156 μέρες τὸν χρόνο κατὰ οἰκογένεια δουλοπαροίκων” (Παπαϊωάννου, ὅ.π., σ. 401).
[579] Μπερντιάεφ, Οἱ πηγὲς καὶ τὸ νόημα τοῦ ρωσικοῦ κομμουνισμοῦ, ὅ.π., σ. 159.
