ΤΟ ΒΙΟ-ΜΗΧΑΝΙΚΟ ΠΡΟΤΑΓΜΑ
(Ἀποσπάσματα τῆς πρώτης μορφῆς)
| Περιεχόμενα |
ΟΤΑΝ ὁ ἀριστοτελισμὸς τοῦ Μεσαίωνα συναντοῦσε τὸν Πλάτωνα —χάρη στὸ Βυζάντιο,[43] ὅμως ὄχι μέσα στὴν ὅλη πνευματικότητα τοῦ Βυζαντίου[44]— ὅ,τι κυρίως καταλάβαινε ἦταν ἡ “ἔμφαση κάποιου μαθηματικοῦ τρόπου τοῦ σκέπτεσθαι, ποὺ πήγαζε ἀπὸ ὁρισμένα πυθαγορικὰ ὑλικὰ ἐνσωματωμένα στὸν Πλάτωνα.
“Αὐτὴ ἡ μαθηματικὴ ἔμφαση, σὲ ἀντίθεση μὲ τὴν δυτικὴ μεσαιωνικὴ προσκόλληση στὴν ἀριστοτελικὴ λογική, εἶναι ἐκείνη ποὺ σύμφωνα μὲ τὴν θεωρία αὐτὴ (ὁρισμένων ἐρευνητῶν) ἔστρωσε τὸν δρόμο γιὰ τὴν γέννηση τῆς σύγχρονης δυτικῆς ἐπιστήμης”.[45]
Ἡ ἑρμηνεία περὶ μαθηματικῆς ἐπιδράσεως τοῦ Πλάτωνα δὲν ἀναιρεῖ οὔτε ἀναιρεῖται ἀπὸ τὴν διάφορη σχετικῶς ἑρμηνεία, ὅτι ὁ ἴδιος ὁ ἀριστοτελισμὸς εὐθύνεται γιὰ τὴν ἀνάπτυξη τῆς σύγχρονης ‘ἐπιστήμης’. Σὲ κάθε περίπτωση, δὲν σφάλλουν ὅσοι διαπιστώνουν συνέχεια ἀνάμεσα στὴν μεσαιωνικὴ καὶ τὴν πρώιμη σύγχρονη ‘ἐπιστήμη’.[46] Διαφορὲς βαθμοῦ ὑπάρχουν: ὅλα χρησιμοποιήθηκαν ἀπὸ τὸ ἴδιο πρόταγμα τῆς “πάντοτε ἀριστοτελικῆς κατὰ βάσιν φιλοσοφίας μας [στὴν Δύση]”,[47] καὶ στὴν καρδιὰ ὅλων, ἀντὶ γιὰ καρδιά, ἡ φασίζουσα / δουλεύουσα κατάπτωση τῆς πίστης στὸν μηχανισμό.
[43] Τατάκης, Ἡ βυζαντινὴ
φιλοσοφία, μτφρ. Εὔα Καλπουρτζῆ, Ἀθήνα 1977, σελ. 239-40, 278-80.
[44] Ἀντιθέτως, περισσότερο ἐπηρέαζε ἡ ἀραβικὴ προσέγγιση τῆς ἑλληνικῆς ἐπιστήμης. Ἡ λαχτάρα καθυποτάξεως τοῦ κόσμου, ὅπως ὑπάρχει στὴν ἀραβικὴ καλλιέργεια τῆς μαγείας, τῆς ἀστρολογίας καὶ τῆς ἀλχημείας, συμπεριελήφθη στὶς εἰσαγωγὲς ποὺ ἔκανε τότε ἡ Δύση ἀπὸ τοὺς Ἄραβες: “τὰ λατινικὰ ἔργα ποὺ εἶχαν γραφεῖ πρὶν ἀπὸ τὸν 12ο αἰῶνα δὲν ἦταν βέβαια ἀπαλλαγμένα ἀπὸ ἐπιδράσεις μαγείας καὶ ἀστρολογίας, ἀλλὰ στοὺς Ἄραβες, καὶ στοὺς Λατίνους ποὺ μετὰ τὸν 12ο αἰῶνα ἐπηρεάστηκαν ἀπὸ τὰ ἔργα τους, ἡ μαγεία καὶ ἡ ἀστρολογία εἶχαν τεράστια διάδοση ... Ὣς τὸν 16ο αἰῶνα ἡ σχέση τῆς μαγείας καὶ μιᾶς πλευρᾶς τοῦ πειραματισμοῦ ἦταν πολὺ στενή. Τὸν 17ο αἰῶνα ὁ ἐπίσκοπος Wilkins, ἕνας ἀπὸ τοὺς ἱδρυτὲς τῆς Royal Society, περιέλαβε, σὲ ἕνα βιβλίο μηχανικῆς μὲ τίτλο Mathematicall Magick, ἀνάμεσα στὶς ἀναγνωρισμένες μεθόδους μεταφορᾶς τοῦ ἀνθρώπου καὶ τὴν ἐναέρια μεταφορὰ ἀπὸ πουλιὰ καὶ ἀπὸ μάγισσες” (Κρόμπυ, Ἀπὸ τὸν Αὐγουστῖνο στὸν Γαλιλαῖο, ὅ.π., σελ. 69-70).
[45] Γιαννακόπουλος, Βυζαντινὴ Ἀνατολὴ καὶ Λατινικὴ Δύση, μτφρ. Κ. Κυριαζῆς, Ἀθήνα χ.ἔ., σ. 50· πρβλ. παραπομπὴ τοῦ συγγραφέα εἰς E. Burtt, Metaphysical Foundations of Modern Physical Science, Λονδῖνο 1925, σ. 40. Καὶ “ὅσο περισσότερο πετύχαιναν τὰ μαθηματικὰ νὰ δίνουν λύσεις σὲ συγκεκριμένα προβλήματα τῶν φυσικῶν ἐπιστημῶν, τόσο μεγάλωναν οἱ ἀμφιβολίες γιὰ τὸ βάσιμο τῆς ἀπόλυτης διαχωριστικῆς γραμμῆς ποὺ εἶχε χαράξει ὁ Ἀριστοτέλης ἀνάμεσα στοὺς δύο κλάδους. Ἀπὸ μιὰ ἄποψη, μάλιστα, ὅλη ἡ ἱστορία τῆς εὐρωπαϊκῆς ἐπιστήμης ἀπὸ τὸν 12ο ὣς τὸν 17ο αἰῶνα μπορεῖ νὰ ἀντιμετωπιστεῖ ὡς βαθμιαία διείσδυση τῶν μαθηματικῶν (σὲ συνδυασμὸ μὲ τὴν πειραματικὴ μέθοδο) σὲ πεδία ποὺ ὣς τότε θεωροῦνταν ὅτι ἀνήκουν ἀποκλειστικὰ στὴ ‘φυσική’” (Κρόμπυ, Ἀπὸ τὸν Αὐγουστῖνο στὸν Γαλιλαῖο, ὅ.π., σελ. 89-90).
[46] Γιαννακόπουλος, ὅ.π., μὲ παραπομπὲς στὸν J. Randall, The School of Padua and the Emergence of Modern Science, Πάδοβα 1961, P. Duhem, Le système du monde, Paris 1954, VII-VIII.
[47] Σέλλινγκ, Φιλοσοφία τῆς Ἀποκαλύψεως, μτφρ. Θ. Λουπασάκης, Ἀθήνα 2004, σ. 134.
