ΤΟ ΒΙΟ-ΜΗΧΑΝΙΚΟ ΠΡΟΤΑΓΜΑ
(Ἀποσπάσματα τῆς πρώτης μορφῆς)
| Περιεχόμενα |
Ὄχι μόνο ὡς ὄντες, ἀλλὰ καὶ ὡς οἱ συγκεκριμένοι νόμοι, οἱ φυσικοὶ νόμοι δὲν εἶναι ἀναγκαῖοι. Ἂν τὸ σύμπαν θὰ μποροῦσε νὰ μὴν ὑπάρχει, δὲν ὑφίσταται λόγος ἀποκλεισμοῦ καμμιᾶς μορφῆς τῆς ὕπαρξης καὶ ὁποιασδήποτε ἔννοιας γιὰ τὸν Δημιουργό, ἄρα, ὑπὸ τὶς συνθῆκες αὐτές, ὁ ἴδιος ὁ ἄνθρωπος ἀποφασίζει ἂν ἔχει καὶ τί εἴδους ἐλευθερία ἡ θεία βούληση, ἢ ἂν ὑπάρχει κἂν Δημιουργός, ὅριο στὸ ὁποῖο καὶ ἡ ‘ἐπιστήμη’ ὑπάγεται, χάρη στὸ ὁποῖο παίρνει ριζικὴ δύναμη ὁ τυχοδιωκτισμός, ὅποτε προβάλλεται ἐκείνη εἴτε ἡ ἄλλη κοσμολογικὴ δοξασία μὲ τὸν μανδύα ‘ἐπιστημονικῆς’ θεωρίας.
“Οἱ πιὸ ρηξικέλευθοι κοσμολόγοι ἐπιμένουν στὴν ἰδέα ὅτι μιὰ θεωρία ποὺ κατασκευάζεται γιὰ νὰ περιγράψει ἕνα ἑνικὸ σύστημα ‘δὲν πρέπει νὰ περιέχει αὐθαίρετα χαρακτηριστικά’· αὐτὸ στὴν πραγματικότητα σημαίνει ὅτι δὲν πρέπει νὰ ἀναφέρεται σὲ ὁποιεσδήποτε ‘ἀρχικὲς συνθῆκες’. Κανένας ὅμως σήμερα δὲν μπορεῖ νὰ διανοηθεῖ τί μπορεῖ νὰ εἶναι μιὰ φυσικὴ θεωρία χωρὶς ‘ἀρχικὲς συνθῆκες’ (ἢ ‘συνθῆκες στὰ ὅρια’)· καὶ κανένας ἐπίσης δὲν μπορεῖ νὰ σκεφτεῖ τὴν διάκριση ἀνάμεσα στὴν οὐσία καὶ τὸ τύχημα νὰ ἐφαρμόζεται σ’ ἕνα ἀπόλυτα ἑνικὸ ἀντικείμενο. Γιὰ κάθε ἐπιμέρους φυσικὸ σύστημα, ὁ ὁρισμὸς ἀρχικῶν συνθηκῶν ἀνάγεται πρακτικὰ στὸν ὁρισμὸ τοῦ χωρο‑χρονικοῦ του ἐντοπισμοῦ καὶ τῆς ‘ἀρχικῆς του κατάστασης’ — καὶ αὐτὸ ἀκριβῶς ἐμφανίζεται ὡς ‘τυχηματικὸ’ ἀπὸ τὴν σκοπιὰ τῆς θεωρητικῆς φυσικῆς ... Ἕνας ἄλλος τρόπος γιὰ νὰ διευκρινίσουμε τὴν ἀντινομία αὐτή, ποὺ μόνο φαινομενικὰ διαφέρει ἀπὸ τὸν προηγούμενο, εἶναι ὁ ἀκόλουθος: μιὰ κοσμολογικὴ θεωρία ποὺ θέλει νὰ τηρήσει μὲ αὐστηρότητα τὴν ἀρχὴ ὅτι τίποτε, προκειμένου γιὰ τὸ σύμπαν, δὲν ὀφείλει νὰ προέρχεται ἀπὸ ‘ἀρχικὲς συνθῆκες’, οἱ ὁποῖες στὴν πραγματικότητα δύσκολα μποροῦν νὰ ἔχουν νόημα ἐδῶ, ἐπιβάλλει στὸν ἑαυτό της τὴν ὑποχρέωση νὰ προβεῖ σὲ θεωρητικὴ ἀπαγωγὴ ὅλων τῶν ἰδιοτήτων τοῦ σύμπαντος, συμπεριλαμβανομένου τοῦ γεγονότος ὅτι ὑπάρχουν τέσσερεις καὶ ὄχι δύο ἢ δεκατέσσερεις διαστάσεις καὶ συμπεριλαμβανομένων τῶν ἀριθμητικῶν τιμῶν τῶν θεμελιωδῶν σταθερῶν. Εἶναι γνωστὸ ὅτι ὁ Eddington πέρασε τὸ τελευταῖο μέρος τῆς ζωῆς του ἐξερευνῶντας τὸν δρόμο αὐτό, χωρὶς μεγάλη ἐπιτυχία. Ἂς ὑποθέσουμε ὅμως τὸ ἀδύνατο, ὅτι δηλαδὴ τὸ πρόγραμμα αὐτὸ μπόρεσε νὰ περατωθεῖ· ποιά θὰ ἦταν τότε ἡ ἐπιστημολογικὴ καὶ φιλοσοφικὴ κατάσταση; Ὁ κόσμος θὰ βρισκόταν διαλυμένος, ἰδεατά, σ’ ἕνα σύνολο λογικο‑μαθηματικῶν καθορισμῶν, καὶ θὰ ἐγειρόταν τὸ ἐρώτημα: γιατί λοιπὸν τὸ σύνολο αὐτὸ βρίσκεται νὰ ἔχει ‘ἀντικειμενικὰ πραγματικὸ’ ἀντίκρυσμα;”[63]
[63] Καστοριάδης, Τὰ σταυροδρόμια
τοῦ λαβύρινθου, μτφρ. Ζ. Σαρίκας, Ἀθήνα 1991, σελ. 200-1, καὶ παραπομπὲς τοῦ
συγγραφέα στοὺς Σκιάμα (The Unity of the Universe, Λονδίνο 1959, σ. 145, 179) καὶ Μπόντι (Cosmology, Καίμπριτζ 1961).
