ΤΟ ΒΙΟ-ΜΗΧΑΝΙΚΟ ΠΡΟΤΑΓΜΑ
(Ἀποσπάσματα τῆς πρώτης μορφῆς)
| Περιεχόμενα |
“Σὲ πολλὰ κείμενα τοῦ 17ου αἰῶνα συναντᾶ κανεὶς τὴν διαπίστωση ὅτι ἀφοῦ οἱ ἀρχαῖοι δὲν γνώριζαν τὸν κόσμο στὸν ὁποῖο ζοῦσαν, δὲν μποροῦν νὰ θεωρηθοῦν ὡς ἡ πηγὴ κάθε γνώσης.[[272]] Ἡ τυφλὴ καὶ ἀπόλυτη πίστη στὰ δόγματα τῆς ἀρχαιότητας [=ἡ ἀντίληψη τῆς φιλοσοφίας ὡς παραγωγῆς δογμάτων] ποὺ ἐπεκράτησε στὴ διάρκεια τοῦ Μεσαίωνα ἔμπαινε πλέον σὲ μιὰ περίοδο κρίσης [=χρειάζονταν τώρα συνεχῶς περισσότερα ἀλλὰ καὶ συνεχῶς ‘ἀποδεδειγμένα’ δόγματα]. Ἀντὶ νὰ ἐξακολουθήσουν νὰ προσβλέπουν μὲ νοσταλγία πρὸς τὸ [ἀρχαῖο ἑλληνικὸ] παρελθὸν καὶ νὰ τὸ θεωροῦν σὰν μιὰ χαμένη χρυσὴ ἐποχή, ποὺ αὐτοὶ ποτὲ δὲν θὰ μποροῦσαν νὰ δημιουργήσουν, ὁλοένα καὶ περισσότεροι Εὐρωπαῖοι ἄρχισαν νὰ ἀτενίζουν τὸ μέλλον μὲ αἰσιοδοξία, κάνοντας ὄνειρα γιὰ [παροξυσμὸ βιο‑μηχανίας, τὸν ὁποῖο ἀποκαλοῦσαν] πρόοδο καὶ καινοτομίες”.[273]
Ὅπως εἴδαμε, ἡ τέτοια αὐτονόμιση τῆς ‘ἐπιστήμης’ καθυστέρησε ἐλαφρὰ ἀπὸ τὶς ἴδιες τὶς προϋποθέσεις της, ἐπειδὴ ὁ παπισμὸς εὐνοοῦσε τὸν σχολαστικὸ μηχανισμό, καὶ ἐπειδὴ εἶχαν ἀντληθεῖ ἀπὸ τὴν ἀρχαιότητα ὠφέλη ἀρκετὰ σημαντικὰ γιὰ νὰ μή μποροῦν νὰ παραμερισθοῦν ἐν μίᾳ νυκτί. Σιγὰ σιγὰ ὅμως ὁ παπικὸς κλῆρος πετάχτηκε στὸ περιθώριο ποὺ ὅριζαν τὰ ἀλάθητα καὶ τὰ πρωτεῖα του, δηλαδὴ καὶ διαρκῶς ἀπειλητικὸ περιθώριο, ἐνῶ ὁ ἀνώτερος ἀπὸ χρυσάφι ‘ἐπιστημονικὸς’ χαλκὸς ἀπέμενε πιὰ καθαρὸ σίδερο.
“Ἕνα ἀπὸ τὰ ὑπο-προϊόντα τῆς ἐπανάστασης τῆς ἀνθρώπινης σκέψης ποὺ προκλήθηκε τὴν περίοδο αὐτή, ἀποτελεῖ ἡ ἀνάπτυξη τῆς στατιστικῆς μεθόδου ... Οἱ ἀριθμοὶ ἄρχισαν νὰ ἀποκτοῦν μιὰ δική τους ὀντότητα ... Ἀκριβῶς μέσα σ’ αὐτὸ τὸ πολιτισμικὸ κλίμα, δημιουργήθηκε καὶ ἀναπτύχθηκε ἡ σχολὴ ‘τῆς πολιτικῆς ἀριθμητικῆς’· ὁ Graunt, ὁ Petty καὶ ὁ Halley ἐξέθεσαν τὶς δημογραφικές τους ἐκτιμήσεις καὶ κατασκεύασαν τοὺς πρώτους πίνακες ἐπιβίωσης ... Ἡ νέα κατηγορία προβλημάτων ἦταν τὸ τελικὸ προϊὸν μιᾶς πρωτόγνωρης μεταστροφῆς τῆς ἀνθρώπινης σκέψης ποὺ τώρα πλέον ἀπέδιδε μεγαλύτερη σημασία στὸ λογικὸ ἀπ’ ὅ,τι στὸ παράλογο, ἔδινε προτεραιότητα στὸν πραγματισμὸ ἔναντι τοῦ ἰδεαλισμοῦ[[274]] καὶ στὴν ἐπικαιρότητα ἔναντι τῆς ἐσχατολογίας. ... Ἡ ἔμφαση ποὺ δόθηκε στὸν πειραματισμὸ ἄνοιξε τὸν δρόμο πρὸς τὴν ἐπίλυση συγκεκριμένων προβλημάτων τῆς παραγωγῆς”.[275]
[272] Ὡς ἄγνοια τοῦ κόσμου ἐννοῶντας, ὅτι οἱ ἀρχαῖοι δὲν πίστευαν στὴν
σφαιρικότητα τῆς γῆς. Ὅμως τουλάχιστον ἀπὸ τὸν 5ο αἰῶνα θεωροῦσαν τὴν γῆ
σφαιρική, τὸν 4ο αἰ. ὁ Ἡρακλείδης δὲν ἀμφέβαλλε οὔτε κἂν γιὰ τὴν περιστροφικὴ
κίνηση γύρω ἀπὸ τὸν ἑαυτό της, ἐνῶ στὶς ἀρχὲς τοῦ 3ου αἰ. ὁ Ἀρίσταρχος ὁ Σάμιος
ἀπέδειξε τὸ ἡλιοκεντρικὸ σύστημα. Τὸν 17ο αἰῶνα ἡ ‘ἐπιστήμη’ ἀγνοοῦσε τί
ἀκριβῶς πίστευαν οἱ ἀρχαῖοι γιὰ τὸ θέμα; Κανονικὰ δὲν θὰ ἔπρεπε. Ὁ Μεσαίωνας
δὲν γνώριζε τὴν διδασκαλία τοῦ Ἀρίσταρχου, γιὰ τὴν ὁποία εἶχε μιὰ ἐνημέρωση ὁ
Ἀκινάτης, ἀλλὰ γνώριζε τὸν Ἡρακλείδη. Ὅμως δὲν ἔχει σημασία αὐτὸ ἀπὸ μόνο του,
γιατὶ ἐδῶ τὸ οὐσιῶδες βρίσκεται στὴν ταύτιση τῆς μετρήσιμης καὶ ἀποδείξιμης ὡς
μόνης πραγματικῆς κοσμολογικῆς γνώσης, ἐνῶ γιὰ τοὺς ἀρχαίους προεῖχε ἡ
φιλοσοφικὴ καὶ μυθολογική.
[273] Τσιπόλα, Ἡ Εὐρώπη πρὶν ἀπὸ τὴ βιομηχανικὴ ἐπανάσταση, ὅ.π., σ. 312.
[274] Χωρὶς ὁ συγγραφέας νὰ διερωτᾶται μήπως καὶ ἡ στροφὴ στὸν πραγματισμὸ ἐνδέχεται νὰ εἶναι ἰδεαλιστική.
[275] Τσιπόλα, Ἡ Εὐρώπη πρὶν ἀπὸ τὴ βιομηχανικὴ ἐπανάσταση, ὅ.π., σελ. 313 καὶ 315-6. Γιὰ τὴν παλαιότητα τῶν κινήτρων πρβλ. τὸν Κρόμπυ, Ἀπὸ τὸν Αὐγουστῖνο στὸν Γαλιλαῖο, ὅ.π., σ. 189: “τὰ προβλήματα ποὺ προέκυπταν ἀπὸ τὴ διάλυση συνεταιριστικῶν ἐπιχειρήσεων (μερικὰ μάλιστα συζητοῦνταν στὴν Ἰταλία ἀπὸ τὸν 12ο κιόλας αἰῶνα), καθὼς καὶ αὐτὰ ποὺ συνδέονταν μὲ τὸν τόκο, τὴν προεξόφληση καὶ τὴν ἀνταλλαγὴ ἀξιῶν, συγκαταλέγονταν στὰ κυριότερα κίνητρα τῆς μαθηματικῆς ἔρευνας”.
